Het Prins Bernhard Cultuurfonds weet waarin het goed is. Directeur Adriana Esmeijer kan het kort en krachtig verwoorden: geld geven aan culturele en natuurbehoudprojecten, leningen verstrekken aan monumenten en beurzen toekennen aan jong talent. ‘We zijn een honderd procent particulier fonds, 72 jaar oud, dat jaarlijks zeven duizend aanvragen krijgt. In 2011 steunen we voor meer dan dertig miljoen euro 3.700 personen en projecten.’ Op papier is de doelstelling helder. Maar de praktijk met de aangekondigde bezuinigingen van tweehonderd miljoen op de cultuursector maakt dat het Cultuurfonds wordt overspoeld door vragen. Culturele instellingen en particulieren informeren niet meer alleen naar geld. Ze willen advies. Op wat voor manier weet het Prins Bernhard Cultuurfonds zoveel donaties binnen te krijgen? Is dat een kopieerbaar recept? Of basaler: Op wat voor rekening moet je donaties storten? En: Hoe ziet een notariële akte eruit?
Bezorgde burgers
Tot dusver kreeg het Cultuurfonds dergelijke adviesvragen wel uit andere sectoren; de sportwereld of van organisaties als Greenpeace. Voor het eerst roerde de kunst- en cultuurwereld zich. De bellers waren vertegenwoordigers van culturele instellingen en gemeenten die de broekriem voelen, maar ook bezorgde burgers die iets voor cultuur willen doen. Aan de andere kant namen bedrijven en vermogende families contact op. Zíj informeerden in hoeverre het Cultuurfonds kon helpen bij de zoektocht naar een passend project ter financiering. De vragen zijn aangewakkerd door de politieke wind vanuit Den Haag. Culturele instellingen moeten op zoek naar andere geldbronnen, vindt staatssecretaris Zijlstra (VVD) van Cultuur. Hij pleitte daarom voor de komst van een onafhankelijke intermediair tussen culturele instellingen en potentiële donateurs.
Cultuurfondsen op Naam
In het redactioneel van NRC Handelsblad las Adriana Esmeijer dat zo’n onafhankelijk adviescentrum voor mecenassen niet nodig was. We hebben het Prins Bernhard Cultuurfonds toch al? Nadat ze achter de oren had gekrabd, besefte ze hoe raak die opmerking was. ‘Mensen hebben het gevoel dat wij goed met hun geld omgaan.’ Vriend en vijand zijn het eens over de onbesproken signatuur. Het dekt vanwege de regionale spreiding heel Nederland en kent vierhonderd pro deo adviseurs, ook in andere branches als de juridische sector. De kennis, expertise, deskundigheid, know how of hoe je het ook noemt, is ruimschoots aanwezig. Ervaring putte het Cultuurfonds uit de fondsen op Naam, die het twintig, dertig jaar geleden introduceerde. Particulieren, bedrijven en stichtingen kunnen op die manier geld geven aan een specifiek doel; een geoormerkte schenking voorzien van een eigen doelstelling en naam. Vanzelfsprekend kan het ook anoniem. De inleg is minimaal vijftigduizend euro, eventueel te verspreiden over vijf jaar. Besteding uit de fondsen vindt plaats op basis van advies van de experts van het fonds. Een fonds kan blijven bestaan of binnen een bepaalde periode worden opgemaakt. Inmiddels zijn er meer dan 265 fondsen op Naam voor uiteenlopende doelen. Sommige steunen de restauratie van een instrument of monument. Andere helpen talentvolle jonge musici, beginnende wetenschappers of financieren architectuurprojecten.
Artconsultancy
Je zou kunnen zeggen dat het Cultuurfonds met de fondsen op Naam al als intermediair en adviseur fungeert. In die zin viel het redactioneel commentaar van NRC niet uit de lucht. Na lezing dacht Esmeijer dan ook: ‘Dat moeten we maar oppakken.’ Samen met Menno Tummers boog ze zich over de statuten om er vervolgens achter te komen dat het actief aanbieden van adviezen, complexer is dan gedacht. Het Cultuurfonds is een Goede Doelenorganisatie met CBF-keurmerk, geen artconsultancy. Het fonds is vrijgesteld van btw en kan daarom geen facturen versturen voor geleverde diensten. Ook de organisatorische kant van de zaak moet goed worden uitgewerkt, vooral ook financieel.Als snel werd duidelijk dat het niet zo gemakkelijk is op een achternamiddag een Mecenaatsdesk te openen, mede vanwege de juridische en fiscale haken en ogen. Daarbij: het Cultuurfonds wil dat de nieuwe taken zich logisch verhouden tot de bestaande werkzaamheden. Esmeijer: ‘Anders bijt je jezelf misschien in de staart. We moeten rekening houden met de historie van het instituut en zorgvuldig omgaan met onze gevers.’ Tummers: ‘Straks gooien we de kip met de gouden eieren weg.’
Filantropisch investeren
Afgelopen zomer gaf het Cultuurfonds daarom opdracht voor een haalbaarheidsonderzoek. Op het moment van schrijven zijn de uitkomsten van het rapport nog niet bekend, maar hoogstwaarschijnlijk is de adviesfunctie niet meer tegen te houden. ‘Het is een groeidiamant die zich misschien tot kernactiviteit ontwikkelt,’ filosofeert Esmeijer. ‘Nu doneren mensen geld en geven wij dat weer weg. Wellicht gaan we straks nadrukkelijker samenwerken met mensen die iets willen doen voor de cultuur. Dan kun je bij voorbeeld denken aan filantropisch investeren.’ Samenwerking past in deze tijd. ‘Donateurs zijn veranderd. Ze zijn op zoek naar meer dan alleen giraal contact.’ In het verlengde verwacht ze dat geldschieters invloed zullen krijgen. ‘Je ziet dat culturele instellingen bang zijn voor bemoeienis, maar het kan zijn dat er van alles uit de samenwerking ontstaat,’ zegt Tummers. ‘Bovendien levert het maatschappelijk draagvlak op. Sommige organisaties hebben misschien te lang met alleen gemeenschapsgeld voor een bepaalde groep gewerkt.’ Esmeijer en Tummers praten over de toekomstige activiteiten, maar feitelijk zitten ze er middenin. De directeur vertelt over het Tiger Film Mecenaat dat het Internationaal Film Festival Rotterdam (IFFR) begin dit jaar samen met het fonds presenteerde. Het gaat om een fonds op Naam, waarbij het filmfestival geld werft, terwijl het cultuurfonds de expertise levert. Particulieren, bedrijven en organisaties kunnen zich met een schenking van driehonderd euro tot mecenas ontpoppen. Een aanzienlijk deel van hun gift (het mag ook meer zijn) krijgen ze terug van de fiscus.
Renteloze lening
Maar er zijn meer voorbeelden. In samenwerking met een anonieme schenker introduceerde het PBC een modestipendium van jaarlijks vijftigduizend euro voor een jonge, talentvolle modevormgever, die al commerciële collecties heeft uitgebracht. Met de bijdrage kan de winnaar een eenmalig artistiek project doen. Begin dit jaar presenteerde de eerste laureaat – Ilja Visser – haar couturelijn in het Rijksmuseum. En dan is er de erfgoedinstelling met plannen voor crowdfunding, online fondsenwerving. Trekt de organisatie samen met het Cultuurfonds op, dan is er meer wervingskracht en krijgt het initiatief meer glans dankzij het ‘goedkeuringsstempel’ van het fonds. Bovendien bouwt het Cultuurfonds een extra prikkel in. Is de wervingsactie succesvol dan zal het bedrag worden verdubbeld. Het Cultuurfonds experimenteert ook met andere financieringsvormen. Zo heeft het Cultuurfonds jaren geleden in samenwerking met het Nationaal Restauratie Fonds een fiks bedrag geïnvesteerd in negen provinciale CultuurFondsen voor Monumenten voor het verstrekken van laagrentende leningen aan eigenaren van gemeentelijke monumenten. De investering vloeit daarna terug naar het fonds. Deze aanpak is ook mogelijk bij jong talent. Tummers: ‘Vroeger gaven we een beurs, maar dan is het geld weg. We zouden ook laagrentende leningen kunnen verstrekken via een bancaire instelling waarbij wij garant staan. In bijna alle gevallen wordt dat bedrag terugbetaald en kunnen we het geld opnieuw investeren. Met deze vorm van borgstelling is er daardoor meer geld beschikbaar.’
Bemiddeling
Of neem het initiatief om verwaarloosde graven van beroemde schrijvers te restaureren. Met lede ogen zag Esmeijer dat de laatste rustplaats van zowel Theo Thijssen als Anna Blaman werd geruimd. In 2008 meldde de Koninklijke Boekverkopersbond zich. Ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan zochten ze een aansprekend project.In samenwerking met het Cultuurfonds werd vervolgens een fonds opgericht met als doel behoud, herstel en instandhouding van grafmonumenten van Nederlandse schrijvers. Begin oktober werd op de Algemene Begraafplaats in Noordwijk het eerste gerestaureerde graf opgeleverd van dichter en letterkundige Albert Verwey. En zo zijn er meer voorbeelden; van privaat-publieke samenwerking met provincies op het gebied van monumentenzorg tot een bedrijf dat vijfentwintig jaar bestaat en honderdduizend euro wil bestemmen aan een cultureel doel. ‘Dat laatste is pure bemiddeling,’ zegt Tummers. ‘Het bedrijf zoekt een landelijk project dat te maken heeft met internet en design.’ Hij merkt dat meer bedrijven in zo’n positie zitten. ‘Sommigen sponsoren een museum, maar een grote groep zweeft. Beleid ontbreekt. In Duitsland zijn ze al heel ver met deze vorm van Cultural Corporate Responsibility. Misschien moeten wij dat oppakken, samen met werkgeversorganisatie VNO-NCW en andere belanghebbenden.’
Keerpuntfase
Wat het Cultuurfonds in ieder geval niet gaat doen, is het geven van cursussen en workshops. Om zich heen zien ze opvallend veel trainingen voor fondsenwerving. Tummers: ‘Van de Erasmus Universiteit Rotterdam tot aan commerciële aanbieders. Bij de Hogeschool Zwolle bestaat nu zelfs een fondsenwervingopleiding. Daar is vast ook aandacht voor de cultuursector.’ Ook in de advertentiekolommen in de culturele sector valt de medewerker mecenaat op. ‘Het is een nieuwe beroepsgroep.’ ‘De culturele sector zit in een keerpuntfase. Waarschijnlijk zijn er over een jaar of vijf meer spelers,’ zegt Esmeijer. ‘Er zullen banken komen met culturele producten. Als hun klanten de cultuur willen helpen, komen ze vast wel met een financieel product.’ Ook verwacht ze dat het aantal fondsenwervers zal toenemen. Nu al noemt ze de versnippering en veelheid aan partijen opvallend. Daardoor is het onduidelijk wie met welke vraag waar terecht kan. Ook daarin wil het Cultuurfonds een rol spelen. Het gaat dus niet alleen om het adviseren en verbinden van mensen en projecten, maar ook het inzichtelijker en toegankelijker maken van de markt..
Auteur: Sandra Jongenelen
