Schoonmaak

Schrijf ik beeldende kunst? Ai, daar gaat het al fout. Documenta was een manifestatie op het gebied van beeldende kunst waar kunsthandelaren uit de steden Londen, Berlijn, New York en Parijs flink hun voordeel mee deden. Documenta 12 van artistiek leider Roger M. Buergel en partner-curator Ruth Noack rekent af met deze wereld en laat spannende beeldende kunst in context zien. De meer dan 100 kunstenaars zijn hier niet de producenten die werk maken voor musea en handelaren, maar de scheppers van verbeeldingen voor een dialoog met een betrokken wereldgemeenschap. Zij participeren in maatschappelijke processen en doen daarvan artistiek verslag. De bezoekers hanteren niet de schemas Schoonheid & Kunst maar Betrokkenheid & Tekens. De schilder Juan Davila is prominent aanwezig en doet verslag van de perversiteit van politici met de oorlog in Irak. Moeders en hun zonen kijken naar het schilderij en zoeken samen naar hun versie van de werkelijkheid. Kunstenaar Nedko Solakov uit Bulgarije doet verslag van zijn samenwerking met de voormalige geheime politie. In zijn kaartenbak nu een expositieobject zitten tientallen kleine kaartjes, kunstwerkjes en opmerkingen over en tegen het systeem. Geen kunst die het goed doet in het internationale handelsverkeer, maar wel een icoon in de geschiedenis van de artistieke vrijheid. Het Aue-Pavillon bestaat uit een immense expositiehal waarin je je als bezoeker niet verliest, maar waar elk object kunst, documentaire, natuur op respectvolle manier een gesprek met je aangaat. Groots dat kunstenaars uit Afrika verslag doen van hun wereld en de verbeelding daarbij de vrije loop laat.
En natuurlijk het gesprek aangaan met de bezoekers: in de open lucht, op de trappen van de Neue Galerie beantwoorden Buergel en Noack tezamen een uur lang vragen over de inrichting van de exposities, de architectuur van Documentatie en de keuze voor bepaalde kunstenaars. Geen moment verveling op hun gezichten, geen moment van arrogantie. Wat een hogere leerschool voor museumdirecteuren!
Ik zie ook minpunten. Beurgel weigert in zijn brochures de bezoeker te informeren over wat waar gezien kan worden. Niet echt handig als je zelf je expositie wil samenstellen. Ook de Documentashop vond ik k’ig. Hier en daar een T-shirt, een pennetje, wat tassen en verschillende boeken. Ook een uitstraling naar de prachtige natuurschoon van totaal Nord-Hessen blijft onopgemerkt. Je kunt merken dat Kassel een School voor Kunst en Economie mist. Meer inhoudelijk miste ik interactieve momenten om Documenta 12 zelf als een kunstschepping te evalueren. Het lezingenprogramma somde voorspelbare themas op over wat kunst vermag zonder in te gaan op de confrontaties die Documenta 12 heeft opgeroepen. Waar is wat dit betreft de dynamiek van die eeuwige Joseph Beuys gebleven (Documenta 8)? Beurgel heeft het ver gezocht, maar ziet de multiculturele dynamiek in het eigen Duitsland over het hoofd. Waar blijft bijvoorbeeld de aandacht voor de verbeelding door Roma-kunstenaars? Oei!
Wat nemen we van deze Documenta mee naar huis? Het expositieconcept van de Nederlandse musea kan definitief op de helling. Vergeet het tonen en toegankelijk maken van moderne kunst als core business. Blijf niet langer met je rug naar de toekomst en naar de samenleving staan. Kunstenaars en hun artistieke documentaires de ruimte geven, dat is het nieuwe credo. Niet kijken wat collega-musea doen en hiervan een kopie tonen in die eeuwig witgepleisterde zalen, maar midden in de wereldsamenleving staan en echte artistieke keuzes durven doen. Documenta 12 lijkt op te roepen de beschermende muren van de musea af te breken en het cultureel huis in te richten als een artistiek verblijfplaats waar je wijzer wordt van de wereld om je heen. Beeldende kunst en de verbeelding van kunstenaar n bezoeker spelen daarin een cruciale rol, zoals Documenta 12 laat zien.
Tenslotte n ergernis. In deze Documenta spelen Nederlandse kunstenaars nauwelijks een rol. Bijzondere uitzondering is de Rotterdamse Lidwien van de Ven met onder andere haar fotos uit het Midden-Oosten. Zijn onze kunstenaars niet goed genoeg om op dit wereldniveau deel te nemen? Kom nou. Kijk naar het strokasteel van Sjoerd Wagenaar of de producties van Titia Bouwmeester die het hier erg goed zouden doen. Wat ontbreekt, is dat de museadirecties en fondsmanagers de juiste internationale netwerkcontacten hebben om de tekens van de tijd te kunnen verstaan en door te geven. Een grote schoonmaak is nodig om over vijf jaar op Documenta 13 prominent aanwezig te zijn. Inderdaad, een ongeluksgetal.