‘Het empoweren van culturele instellingen tot het aanboren van private bronnen is prioriteit nummer 1! Dat – en niet het terugvallen op oude zekerheden, zoals overheidssubsidie – moet het antwoord zijn op de gevolgen van de financiële crisis voor de kunst- en cultuursector’, aldus Ryclef Rynstra, directeur van de VandenEnde Foundation. Rynstra blijkt het wat dat betreft roerend eens met minister Plasterk die, in antwoord op vragen in de Tweede Kamer om de sector meer zekerheid te bieden, duidelijk maakte dat het kabinet pas in 2010 zal bezien in hoeverre de kunstensector moet worden gecompenseerd voor het wegvallen van donaties van de verschillende cultuurfondsen.
Dat de crisis ernstige gevolgen heeft voor de financiële reserves van de verschillende goede doelen-fondsen is duidelijk. ‘Het VSBfonds moet helft uitgaven schrappen’, zo kopte de Volkskrant onlangs (10 november j.l.). Het VSBfonds is traditiegetrouw sterk in het steunen van projecten in de kunst- en cultuursector. Dit jaar ging daar zo’n 30 miljoen euro heen; ongeveer de helft van het totaalbedrag dat het fonds in 2008 uitkeerde. Volgend jaar voorziet het fonds echter dat het totaal van de uitgaven terugloopt naar 30 miljoen.
Belangrijkste reden is de ondergang van Fortis: het VSB-fonds had 2 procent aandelen in het bank- en verzekeringsconcern en kon rekenen op aanzienlijke dividendopbrengsten. Die vallen nu geheel weg en de gevolgen zijn zichtbaar. Waar het vermogen van het fonds eind 2006 nog ongeveer 2,5 miljard euro bedroeg, resteert er op dit moment minder dan 1 miljard.
Het fonds blijft de komende twee jaar de pas ingevoerde Cultuurkaart voor middelbare scholieren steunen, waar een totaalbedrag van 4,4 miljoen euro mee gemoeid is, maar zal zich na die periode wel gaan beraden over de continuering daarvan. En wat voor dit speciale project geldt, zal ook gelden voor veel andere kunst- en cultuurprojecten. Inmiddels toegezegde verplichtingen komt het fonds dit jaar na, aldus luidt het commentaar desgevraagd, maar voor nieuwe aanvragen geldt dat niet automatisch.
daling inkomsten in 2009?
De toestand bij het VSBfonds is ernstiger dan die bij andere fondsen, omdat het VSBfonds zijn aandelenbezit nauwelijks gespreid had en geen geld ontvangt uit publieke bronnen of uit loterijen. Plannen voor het spreiden van het aandelenbezit lagen wel klaar, maar het fonds werd ingehaald door de crisis.
Hoe is de toestand bij de andere fondsen?
Het Prins Bernhard Cultuurfonds meldde in haar jaarverslag onlangs dat het vorig jaar ruim 23 miljoen heeft besteed aan culturele projecten. Dat is 2,7 miljoen euro meer dan in 2006. Zal 2009 een daling te zien geven? ‘Zoals elk ander vermogensfonds ondervindt het Prins Bernard Cultuurfonds de nadelige gevolgen van de kredietcrisis,’ zegt Maaike Nillesen, hoofd fondsenwerving & communicatie van het PBC. ‘Over de eerste drie kwartalen van dit jaar is het resultaat van het totale belegde vermogen minus 3,9 %.’ Volgens Nilissen doet het Cultuurfonds het in dit opzicht minder slecht dan andere fondsen. ‘Het PBC heeft naar verhouding relatief veel vermogen uitstaan in obligaties in plaats van aandelen en deze doen het naar verhouding redelijk in de huidige financiële markt.’
Op de vraag wat de kredietcrisis voor het activiteitenbudget van het PBC voor 2009 betekent, valt volgens haar nog geen eenduidig antwoord te geven. ‘Het is belangrijk een verschil te maken tussen het vermogen van het Prins Bernard Fonds en het activiteitenbudget,’ benadrukt Nilissen. ‘Uit dit laatste budget betaalt het PBC de financiële bijdragen aan culturele projecten. Vooralsnog heeft het fonds geen reden om aan te nemen dat dit bedrag volgend jaar veel minder zal zijn dan dit jaar.’ Van een eenzijdig beleggingsbeleid als bij het VSBfonds is bij het Cultuurfonds geen sprake. ‘Het activiteitenbudget van het PBF wordt voor een groot deel bepaald door de inkomsten uit de BankGiro Loterij en de Lotto en inkomsten uit eigen fondsenwerving. Het PBC heeft geen inzicht in de gevolgen van de financiële crisis voor de verkoop van loten. Als de verkoop dramatisch terugloopt, heeft dat uiteraard gevolgen voor de afdracht van de loterijen aan hun beneficiënten. De hoogte van het activiteitenbudget wordt verder mede bepaald door het rendement op de CultuurFondsen op Naam. De praktijk is dat het fonds hiervoor een zogenaamde vaste rekenrente hanteert bij het berekenen van het activiteitenbudget. Op dit moment is nog niet te voorzien of we deze vaste rekenrente kunnen handhaven.’
Compensatie voor het wegvallen van de gelden van het VSBfonds vanuit andere fondsen valt niet direct te verwachten. Het Oranjefonds verwacht dit jaar een verlies van 10 tot 15% (minstens 20 miljoen euro) en ook het SNS Reaal Fonds kampt met tegenslagen. Andere fondsen varen hun eigen koers. Ryclef Rienstra, directeur van de VandenEnde Foundation, verwacht niet dat de financiële crisis invloed zal hebben op het beleid van de Foundation, namelijk de stimulering van jong talent, cultuureducatie en cultureel ondernemerschap. ‘Ik sluit niet uit dat met de aangekondigde vermindering van het bijdragenbudget van enkele grotere fondsen, zoals het VSB Fonds, het aantal aanvragen bij de VandenEnde Foundation iets zal stijgen. Maar wij hebben de afgelopen jaren al kenbaar gemaakt dat wij zeer selectief zijn, dit in verband met de financiering van ons nieuwe theatercomplex, de Nieuwe de la Mar Theaters in Amsterdam.’
wegvallen subsidies vormt prikkel
Wat betekent dit alles voor de sector?
Uiteraard kan die doen wat de instellingen doen die bij de laatste subsidietoekenning uit de boot zijn gevallen, namelijk klagen en nogmaals een beroep doen op de overheid. Dat laatste zou overigens niet meer dan terecht zijn, want de sommen gelds die de regering in kunst en cultuur steekt, zijn in vergelijking met andere landen in Europa nog steeds schrikbarend laag.
Toch valt van de overheid op dit moment weinig hulp te verwachten. Dat heeft minister Plasterk op vragen in de Tweede Kamer onomwonden duidelijk gemaakt. Pas in 2010 zal het kabinet bezien in hoeverre de kunstensector moet worden gecompenseerd voor het wegvallen van donaties. Volgens de minister gaat driekwart van de kunstensector er dankzij het kabinetsbeleid juist op vooruit. De minister vindt dat de sector juist in deze onzekere financiële tijd er goed aan doet om meer eigen inkomsten te genereren. Immers: ‘Als de fondsensubsidies wegvallen, moet de prikkel juist groter worden,’ zo betoogde Plasterk in de Kamer.
Maar wat voor de cultuurfondsen geldt, zou ook wel eens voor sponsoren en andere geldschieters kunnen gelden. Bedrijven en particulieren hebben immers grote delen van hun vermogen zien verdampen en zullen voorlopig niet erg scheutig zijn met toezeggingen. Dat zou echter niet een aanleiding moeten zijn om bij de pakken te gaan neerzitten, benadrukt Ryclef Rienstra: ‘Het valt niet uit te sluiten dat voor kunstinstellingen en kunstenaars het benaderen van private financiers, mecenassen en bedrijfsleven in deze tijd lastiger is dan ten tijde van de publicatie van het advies van de Commissie Cultuurprofijt, begin dit jaar. Niettemin blijven m.i. de aanbevelingen van de Commissie Cultuurprofijt onverminderd relevant. Wellicht is de huidige situatie een stimulans om er voor te zorgen dat in betere tijden – die naar ik verwacht toch ook weer zullen komen – veel meer werk gemaakt wordt van het aanboren van private bronnen en daarmee niet wordt gewacht tot slechte tijden. Het hiertoe ‘empoweren’ van de culturele instellingen is dus prioriteit nummer 1!’
kansen
De kunst is dus nadeel in voordeel om te zetten. Hoe? Bijvoorbeeld door, nu de overheid zo duidelijk haar grenzen stelt, de gelegenheid te nemen om eindelijk af te komen van die aloude subsidieverslaving. Pak de crisis aan als aanleiding om je organisatie door te lichten en zet alternatieve fondsenwerving als hoofdpunt op de agenda. En start acties waarmee niet uitsluitend geld gemoeid is. Ga bijvoorbeeld op zoek naar strategische partnerships.
Een langlopend samenwerkingsverband van een kunst- of cultuurinstelling met een bedrijf of met meerdere bedrijven kan voordelen op termijn bieden. Het bedrijfsleven in West-Europa heeft in de toekomst meer en meer behoefte aan een creatieve impuls. En de kunst- en cultuursector is de sector bij uitstek die die impuls kan geven. Op zijn beurt kan de sector profiteren van de kennis en ervaring die in het bedrijfsleven aanwezig is, op het gebied van management, van marketing en pr en van fiscale en juridische zaken.
Wanneer de kunst- en cultuursector een werkelijk ondernemende sector moet worden, dan liggen er hier – en juist nu – kansen. Ga als muziekpodium nu eens niet op bezoek bij een ander muziekpodium, maar bij een bank of een bedrijf. Zoek als gezelschap nu eens niet je inspiratie in een boek of film, maar ga kijken hoe een groot bedrijf of overheidsinstelling werkt. Laat je inspireren door de manier van werken in een andere sector, waar ondernemen, risico nemen en investeren gemeengoed is.
In dit nummer van MMNieuws komen een fors aantal professionals uit de culturele en creatieve sector aan het woord over de invulling van de term cultureel ondernemerschap en over de opgaven waar de creatieve en culturele sector voor staat. Ook over vormen van samenwerking tussen de kunst- en cultuursector en het bedrijfsleven valt in dit nummer het nodige te lezen.
Een crisis is vaak aanleiding tot een shake-out. Laat deze crisis een aanleiding zijn voor een ander soort van shake-out, van ideeën namelijk.
Auteur: Pieter de Nijs redactie@mmnieuws.nl
