Op weg naar de vierde dimensie
William Knoke geeft in zijn boek Plaatsloze Nieuwe Wereld (1996) een haast geestverruimende visie met als kern: de fundamentele uitholling van het begrip plaats leidt tot ingrijpende economische, politieke en sociale veranderingen.
Onze vroege voorouders leefden in gesoleerde jachtgebieden. De interactie tussen verschillende stammen was minimaal. De vroege mens ontmoette in zijn hele leven waarschijnlijk niet meer dan honderd mensen. Tussen de verschillende stammen was nauwelijks uitwisseling van kennis en ideen. Rond 3000 voor Christus ontstaan de eerste nederzettingen. Handelsroutes leggen de basis voor de eerste dimensie: het tijdperk van sociale interactie via vaste routes. Deze eerste dimensie heeft circa 5000 jaar stand gehouden. Langzamerhand groeit het besef van de tweede dimensie. Er komen kaarten met netwerken van dorpen en wegen. Door de ontwikkeling van zeeschepen wordt de vrije wisselwerking tussen mensen over de hele wereld mogelijk. De tweede dimensie is in 500 jaar bereikt. Met vliegtuigen, raketten en satellieten heeft de mens in korte tijd (50 jaar) de derde dimensie veroverd.
William Knoke definieert de Plaatsloze Samenleving als de ontwakende alomtegenwoordigheid waardoor alles mensen, goederen, middelen, kennis overal en vaak onmiddellijk beschikbaar is, zonder rekening te houden met afstand en plaats… Overal stromen mensen, geld, goederen en kennis zo moeiteloos van het ene punt naar het andere, dat plaats een irrelevant begrip wordt. In de vierde dimensie is de wereld plaatsloos. In de plaatsloze samenleving is alles en iedereen overal tegelijkertijd. Communicatie en transport maken de wereld steeds kleiner, waardoor het belang van plaats wordt uitgehold.
De opkomst van netwerksteden
Het concept van een plaatsloze wereld heeft vergaande gevolgen voor stad en land. Het centrale plaatsenmodel met een allesomvattend stadscentrum heeft allang plaats gemaakt voor de tweede en derde dimensie. Een stedelijk veld met allerlei kris-kras relaties, met elkaar deels uitsluitende netwerken, met meerdere centra, met een eigen dynamiek, met complementaire en met elkaar beconcurrerende voorzieningen. De traditionele (binnen)stad bestaat niet meer. In Stad in versnelling (OBR, 2000) wordt onder meer de transformatie van Barcelona beschreven. Vanaf 1987 is bewust gekozen voor de spreiding van centrale functies. De concentrische stad heeft in twintig jaar tijd plaats gemaakt voor een weefsel met meerdere kernen. Naast de historische centra zorgen de nieuwe centra voor samenhang in de netwerksteden. Door bundeling van activiteiten ontstaan nieuwe brandpunten voor het stedelijk leven.
vrijetijd in de netwerkstad
Stadions, theaters, casinos, themaparken en winkelcentra zijn aantrekkelijke aanknopingspunten voor het versterken van de identiteit en aantrekkelijkheid van steden. Het Guggenheim-museum in Bilbao zet niet alleen de stad op de toeristische kaart, maar legt ook een relatie met andere internationale (cultuur)steden. In de netwerkstad is het centrum niet langer het enige stedelijke uitgaansgebied. Ook op andere plaatsen ontstaan nieuwe uitgaansgebieden met stedelijke kwaliteiten.
Amsterdam Zuidoost
Door de clustering van onder meer de ArenA, een megabioscoop
(14 zalen, 3250 stoelen), een entertainmentcenter, een concertzaal en winkels komt geleidelijk aan een nieuw uitgaanscentrum tot ontwikkeling. Een onderzoek onder de bezoekers van Path Arena geeft een beeld van het uitgaansgedrag in een stedelijke regio.
De megabioscoop voorziet duidelijk in een (latente) behoefte van de bevolking van het zuidelijk deel van Amsterdam. Niet alleen zegt 56% van de bezoekers uit Amsterdam Zuidoost dat ze geen bioscoop elders bezocht zouden hebben, maar ook onder de bezoekers die nu frequenter naar de bioscoop gaan, zijn inwoners uit Zuidoost duidelijk oververtegenwoordigd.
Nauwelijks gevolgen voor de Amsterdamse binnenstad
Van alle bezoekers aan Path Arena zegt 34% dat zij die dag geen andere bioscoop zou hebben bezocht. Als Path Arena er niet was geweest, had 55% dezelfde dag een bioscoop in het centrum bezocht. Dit verlies aan bezoekers zon 20% van het bezoek aan het aanbod in het centrum wordt echter gecompenseerd door de groei van het bioscoopbezoek in Nederland. In een groeiende markt zijn er blijkbaar voldoende mogelijkheden voor het op een evenwichtige wijze ontwikkelen van meerdere uitgaanscentra in de netwerkstad.
