Tijdreizen in erfgoed komt steeds dichterbij met Virtual Reality

In het kader van het project SlotLab heeft Ron van den Ouweland de ruïne van Slot Schaesberg in Limburg digitaal herbouwd met behulp van Virtual Reality. Het 3D-model heeft de vorm die het kasteel in vroeger tijden heeft gehad, maar bewust niet de textuur en de uitstraling van de oude materialen. Daarvoor moet je de feitelijke ruïne en gereconstrueerde bouwdelen daarvan bekijken. Op die manier komen heden en verleden, verbeelding en werkelijkheid bij elkaar. Samen versterken ze de beleving van de bezoekers.

Met FlyView Paris kun je virtueel over de historische binnenstad van Parijs cirkelen. Arnaud Houette, de Franse oprichter van FlyView, vertelt op zijn website dat de Virtual Reality-beleving voortkomt uit een verlangen dat hij als kind al had. Door de simulatie te vullen met dronebeelden van twintig monumenten, krijgt de vliegervaring inhoud. Sinds kort kun je ook de Notre Dame binnenvliegen terwijl brandweerlieden de brandende kathedraal proberen te blussen, naast een menigte van geschokte toeschouwers.

Ron van den Ouweland zou je de Nederlandse evenknie van Houette kunnen noemen, want ook hij droomde er vroeger van over de stad te kunnen vliegen. Nu ontwerpt hij in Virtual Reality (VR) scenario’s om monumenten op een andere manier te kunnen beleven: “Sinds ik met VR aan de slag ging, kwam het dromen terug. De magie van VR is het creëren van een compleet andere wereld. In de toekomst wil ik mensen kunnen uitnodigen in een virtuele wereld waar de wetmatigheden van de fysica niet gelden.”

Monumenten gedigitaliseerd

Van den Ouweland studeerde Industrial Design aan de TU Eindhoven, gevolgd door een Master Imagineering in Breda. Hij ontwikkelde zich als zelfstandige in eerste instantie in de wereld van 3D-printing. Hij ziet in die techniek nog altijd mogelijkheden voor de bouw- en erfgoedsector, maar laat zich er niet door beperken. “Voor een project over Brabantse topmonumenten vroeg iemand mij: kunnen we iets met 3D-printen in de klas? Ik heb de vraag anders beantwoord, door de vier topmonumenten met behulp van 360-graden foto’s digitaal op te roepen.”

In de vorm van een educatieve game, vergelijkbaar met een escape room, liet Van den Ouweland scholieren kennismaken met de Sint-Jan in Den Bosch, het Markiezenhof in Bergen op Zoom, de Grote kerk van Breda en Kasteel Heeswijk. “In elke kamer krijg je een vraag over een ambacht. Als je die goed beantwoordt, ga je door naar de volgende kamer. Uiteindelijk verdien je toegang tot een geheime plek; zo kan je bijvoorbeeld een kijkje nemen in de werkplaats van de restauratoren van het Markiezenhof, terwijl je daar als bezoeker in het echt niet mag komen.”

Geest van het gebouw

Van den Ouweland is als ontwerper betrokken geraakt bij SlotLab, een samenwerking tussen ontwerpers, ambachtslui, onderzoekers en studenten. SlotLab is onderdeel van de Internationale Bau Ausstellung (IBA) Parkstad, een levende werkplaats voor het bouwambacht en (product-)innovatie in Zuid-Limburg. Vier ontwerpers focussen in SlotLab op het herontwerp van een specifiek bouwdeel van ruïne Schaesberg. Van den Ouweland creëert een virtuele beleving die de vier afzonderlijke ontwerpen (haard, kap, licht en lei) bij elkaar brengt. “Ik vind het toffe van SlotLab dat er vrijheid is om de meerwaarde te onderzoeken van alternatieve productievormen.”

Van den Ouweland bouwde het volledige slot, dat uit een kasteeltoren, een hoeve en een slotgracht bestond, op basis van historische tekeningen digitaal na. Hij koos echter bewust voor een heel andere verschijningsvorm: “Als je de materialen die het gebouw vroeger had aan het 3D-model toekent, dan krijg je een resultaat dat het ‘net niet’ is. Bovendien strijk je met zo’n aanpak tegen de haren in van monumentenexperts en ambachtslieden die hechten aan de originele verschijning. Ik heb daarom gekozen voor een glasachtig materiaal dat als het ware de geest van het gebouw verbeeldt.”

 

Reis door het slot

Bezoekers kunnen als de IBA Parkstad in de zomer van 2021 opent voor publiek op locatie van Slot Schaesberg een reis maken door het 3D-model. Die reis begint op het plein van de kasteelhoeve. De blik is gericht op de poorttoren die de ontwerpen van Werkstatt (houtconstructie) en Daria Biryukova (leien dakbedekking) toont. Van den Ouweland: “Je kunt foto’s, video’s en 360-gradenanimaties aanklikken die meer informatie over de twee labs biedt. Zo leer je bijvoorbeeld met welke grondstoffen en ambachten de ontwerpers aan de slag zijn gegaan en welk productieproces ze hebben gevolgd. Als je eenmaal boven in de poorttoren staat, helpt de visuele kracht van VR om het beoogde wow-effect van het ontwerp te ervaren.” Dit is belangrijk omdat aan het werken met ambachten een lang proces van testen voorafgaat. Zowel het gekozen materiaal als de behandeling daarvan hebben hun weerslag op de uiteindelijke beleving.

Het volgende scenario bevindt zich in het kasteel en leidt naar een knisperend haardvuur. Omdat er in de kasteeltoren vroeger op verschillende verdiepingen haarden zaten, heeft hij de reconstructies van architect Thom Schreuder op 12 plekken in de virtuele ruimte geplaatst. “De virtuele bezoeker krijgt zo een goede indruk hoe groot de invloed van de haarden op de beleving van het interieur moet zijn geweest.”

 

De lichtinstallatie die Teresa van Dongen ontwierp met bacteriën uit de bodem van de slotgracht is het laatste lab dat hij heeft gevisualiseerd. “Naast een sfeerbeeld van een ruimte verlicht door deze bijzondere lampen kun je in VR straks ook een vlucht maken waarbij je in de slotgracht duikt om bacteriën te vangen.”

Op locatie of vanuit de luie stoel

In SlotLab onderzoeken alle ontwerpers circulaire toepassingen om de impact van de bouw op het milieu te reduceren. Architecten en productontwerpers werken samen met de bouwindustrie en ontdekken manieren om oude ambachten opnieuw toe te passen en aan te vullen met nieuwe ambachten. Elke ontwerper gaat er verschillend mee om: zo maakte Daria Biryukova een lei uit gruis en wekt Teresa van Dongen licht op met energie afkomstig uit bacteriën van de bodem van de slotgracht.

Van den Ouweland herkent zich in het streven naar samenwerking en circulariteit. Het bouwen van virtuele werelden kan de milieu-impact van de bouw helpen reduceren. Als voorbeeld noemt hij het concept digital twin, een virtueel model dat de industrie inzet om verschillende scenario’s te testen. “Dat helpt niet alleen om kosten te besparen, maar ook om verspilling te voorkomen.”

Het oproepen van een beleving van cultureel erfgoed op afstand heeft in theorie ook het voordeel dat je niet hoeft af te reizen naar de plek zelf. “Toch komt het gevoel van tijdreizen het sterkst over als je op de locatie bent, omdat je daar op en neer kunt reizen van het heden naar de VR-wereld.” Dat onderkent ook Machiel Spaan, een van de initiatiefnemers van SlotLab: “Behalve de smeden en timmerlieden die er nu al werken zijn er straks ook ontwerpers op het slot te vinden, als een soort artists in residence. Oude en nieuwe ambachten moeten van elkaar kunnen leren. Als dat digitaal lukt dan is dat superhandig, je ziet nu dat jongeren dat goed lukt. Maar zeker als je dingen maakt, dan moet je materialen ook aan kunnen raken.”

Toch gaat die VR-beleving ook voorbij aan de beleving van erfgoed, wat tot uitdrukking komt in het daadwerkelijk kunnen ervaren van ruimtes. Daarom raadt Van den Ouweland het iedereen aan zijn tour met een speciale VR-bril en niet van achter een beeldscherm te beleven. “We hebben gekozen voor het model Oculus GO dat een 360-gradenbeeld aanbiedt en daarmee je totale blikveld vult. Bij kleine kinderen bijvoorbeeld helpt het als ze niet afgeleid raken door andere indrukken of media.”

 

Wie nu toch al nieuwsgierig is, of niet naar Zuid-Limburg kan of wil reizen, kan vanuit de luie stoel op een eigen scherm een vereenvoudigde versie van de virtuele tour bekijken. Die versie is bedoeld als een speelse kennismaking die de nieuwsgierigheid prikkelt, wat misschien wel tot een fysiek bezoek leidt. “Als je het vergelijkt met een gewone geschiedenisles lijkt het me wel sowieso een upgrade,” voegt Van den Ouweland toe.

Tijdreizen in erfgoed

Hij hoopt dat het project een vervolg krijgt als zijn model voor SlotLab af is: “Ik wil verkennen of de Stichting Landgoed Slot Schaesberg mee wil werken aan een vervolg.” Het grote voordeel van het werken met digitale techniek is dat het voor iedereen die ermee om weet te gaan, toegankelijk is. “Anderen kunnen aan mijn model nieuwe zaken toevoegen, van foto’s tot en met 360-gradenfilmpjes. Misschien is er wel een vrijwilliger die het leuk vindt om een hyperrealistische versie van het slot na te bouwen, die heeft mijn 3d-model dan gratis ter beschikking om verder mee te bouwen.”

Van den Ouweland vindt dat er in de erfgoedsector nog veel toepassingen te ontdekken zijn, met name gericht op toekomstige generaties: “Erfgoed wordt steeds meer digitaal vastgelegd, als je het tot leven wekt, interactief maakt en erop verder bouwt, dan wordt het pas echt spannend. Zeker wanneer je gebruik maakt van luxe headsets die steeds scherper beeld en beter draagcomfort bieden. Dan kan een bezoeker zich volledig in de beleving onderdompelen en voelt het straks echt als tijdreizen.”

Meer weten?

• FlyView Paris: https://www.flyview360.com/en/
• SlotLab: een initiatief van Simone de Waart (Material Sense), Aryan Klein (Slot Schaesberg) en Machiel Spaan (M3H architecten) in het kader van de Internationale Bau Ausstellung (IBA) Parkstad: https://www.materialsenselab.org/SlotLab
• Slot Schaesberg: https://www.slotschaesberg.nl/

Foto’s: Ron van den Ouweland.