Utrecht koestert creatief talent

De regio Utrecht neemt in Nederland een bijzondere positie in. Zij heeft het grootste aantal hoog opgeleiden, de meeste banen per inwoner, de jongste beroepsbevolking en het hoogste aantal creatieve bedrijven per vierkante meter. Utrecht loopt echter niet te koop met haar creatief kapitaal; dat hoeft ze ook niet, Utrecht ligt in het hart van de Nederlandse verkeersaderen en het hoger opgeleide creatief talent stroomt als vanzelf Utrecht in (en uit). De regio Utrecht, zowel provincie als gemeenten, definieert de creatieve regio dan ook als breed knooppunt van kennis en cultuur. Kernwoord in het versterken en behouden van een creatief klimaat is verbinden, niet alleen gericht op regionaal niveau, maar juist ook op Europees en internationaal niveau. Want wil een regio meetellen dan moet deze zich niet alleen meten met andere regio’s in Nederland, maar juist met creatieve regio’s in het buitenland.

In 2009 startte de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) het programma Xpert CMKB om de ontwikkeling van creatief  ondernemerschap in de regio te versterken en te stimuleren. In de opstartfase werd vrij snel duidelijk dat de creatieve sector in Utrecht sterk versplinterd was. Veel creatieve ondernemers in verschillende netwerken, met veel kennis van zaken maar tegelijkertijd ook worstelend met dezelfde problemen zonder dat ze van elkaars bestaan afwisten. Xpert CMKB richtte zich daarom enerzijds vooral op het samenbrengen van kennis, het koppelen van netwerken en het zichtbaarder maken van het creatieve talent. Honderden creatieven

uit alle disciplines namen deel aan de masterclasses, expertmeetings, events en cocreaties. Anderzijds lag het succes van het programma Xpert CMKB vooral in zijn stimulerende, verbindende kracht om slimme strategischekruisbestuivingen te maken tussen de creatieve sector, onderwijs, non-profit organisaties en commerciële bedrijven. Maar wel met een hands-on mentaliteit. Zoals bijvoorbeeld met het organiseren van Kunstgras, een grootschalig evenement waarbij bedrijfsleven, (creatieve) ondernemers en kunstenaars elkaar konden ontmoeten en inspireren. De formule was in feite simpel: ondernemers uit de creatieve hoek en uit de zakelijke sector werden door middel van een verrassend programma verleid tot laagdrempelige ontmoetingen en het

onderzoeken van nieuwe samenwerkingsverbanden. Maar ook organiseerde HKU met Xpert CMKB cocreatiesessies tussen Utrechtse bedrijven en ondernemers uit de creatieve sector in het traject 4×4 Utrecht. Deze creatieve ondernemers (van beeldend kunstenaar tot podiumkunstenaar, van fotograaf tot filmmaker en van ontwerper tot modevormgever) bedachten creatieve oplossingen voor innovatievraagstukken van Utrechtse bedrijven. ‘Het bood ons een leerzame experimenteeromgeving die nieuwe bruikbare ideeën en ontwerpen op het gebied van duurzaamheid heeft opgeleverd,’ aldus Tjeu Smeets, innovatiemanager bij de NS. De creatieve

sector kan dus een drijvende kracht zijn voor innovatie in andere sectoren uit de regio, mits de juiste ingrediënten worden toegevoegd en de juiste mensen bij elkaar worden gebracht.

Utrecht biedt wat dat betreft mooie praktijkvoorbeelden van het stimuleren van creatief ondernemerschap in netwerkomgevingen. Zij zet bijvoorbeeld in op de gamesector met de oprichting van een incubator, de Dutch Game Garden. Op diverse manieren stimuleert deze stichting de lokale, nationale en internationale gamebedrijvigheid. Starters en grotere bedrijven kunnen zich tegen een betaalbaar tarief vestigen in het kantoor op de Neude. Via de Game Company Incubator helpt de Dutch Game Garden afstudeerders en startende ondernemers met het opzetten en uitbreiden van hun eigen gamebedrijf. Ook organiseren ze verschillendeevents om studenten en starters elkaar te laten helpen. Deze netwerken kunnen ontzettend veel opleveren, aldus Jan-Pieter van Seventer, strategisch directeur van de Dutch Game Garden. ‘Binnen de gamingsector zijn veel disciplines actief, van gamekunstenaar tot programmeur. Door de netwerken leer je mensen kennen die je misschien kunnen helpen bij een project of die jouw hulp ooit kunnen gebruiken.’Niet ver bij de Dutch Game Garden vandaan kunnen modeontwerpers terecht bij het Designercafe, een winkel en modeplatform waar opkomende Nederlands modetalenten een kans krijgen hun collecties te etaleren en te verkopen. Ook ondersteunt het Designercafe ontwerpers op zakelijk gebied. Het produceert alleen bij lokale productieateliers ter stimulering van de werkgelegenheid. In de wijk Zuilen biedt ook Nutrecht ruimte aan creatieve professionals, van beeldend kunstenaars tot ontwerpers en van starters tot groeiende ondernemingen. Nutrecht heeft een breder uitgangspunt, namelijk een plek voor jonge Utrechters creëren waar werken, wonen en leren samenkomen. Een grote succesfactor bij alle initiatieven zijn

de verbindingen die worden gemaakt met het (kunst)onderwijs,

wijkinitiatieven en commerciële bedrijvigheid.

Wereldwijd wordt deze drijvende kracht van de creatieve sector onderkend, blijkt uit vele onderzoeken en initiatieven op dit gebied. Na een periode van (wild)groei aan broedplaatsen, creatieve fabrieken en creatieve incubators (creative zones) in Europa verschuift nu de aandacht van het aantrekken van kunstenaars naar het stimuleren van duurzaam creatief ondernemerschap op deze plekken. Gesuggereerd wordt dat het creëren van creative zones een positieve invloed heeft op de lokale economie vanwege onder andere de stijgende waarde van het vastgoed. Maar wat levert het op voor de creatief ondernemer? Immers, wanneer een creatieve zone dusdanig is opgeknapt en in waarde is gestegen, mede door de komst van de creatief ondernemer, moet die creatief ondernemer doorgaans zijn heil weer elders zoeken. Is een buurt of een gebied juist niet gebaat bij een duurzame relatie met creatief ondernemers in plaats van ze alleen te zien als middel voor gebiedsvernieuwing? Op welke wijze zouden regionale beleidsmakers het creatief ondernemerschap kunnen versterken en verduurzamen? Het is tijd de focus te verleggen van het ‘aantrekken van creatieve ondernemingen’ naar het versterken van het ondersteunende netwerk, specifiek gebaseerd op de noden van kleine en creatieve ondernemingen, zodat ook het effect van gebiedsvernieuwingen kan worden verlengd. Dit vraagt om nieuwe benaderingen, mindsets en raamwerken. Op basis van de ervaringen en onderzoek van Xpert CMKB ontwikkelde de HKU de Creative Zone Innovator (Koppejan en Hagoort, 2010) als tool

voor de (her)ontwikkeling van creatieve broedplaatsen en gebiedsontwikkeling.

Deze tool is de inzet van het grootschalige Europese project Creative Urban Renewal Northwest Europe. De HKU gaat daarin met steden als Brugge, Lille en Edinburgh werken aan strategieën voor gebiedsontwikkeling en het faciliteren van de creatieve industrie. Elke stad of regio zal een of meer gebouwen transformeren tot werkplekken voor creatief ondernemers en het stimuleren van creatief ondernemerschapop deze plekken. Dat varieert van het invullen van lege winkelpanden (Brugge) tot een creatieve incubator (Colchester).

De Creative Zone Innovator wil een flexibel kader scheppen voor de ontwikkeling van creatieve ondernemingen in een netwerkomgeving. Ze stelt nieuwe uitdagingen aan het uitbouwen van de creatieve regio. Het gaat daarbij met name om de interactie tussen drie factoren: de meerwaarde van de creatieve zone voor het gebied (en vice versa), het  management van het gebouw en het professionaliseren van de creatief ondernemer. Creatief ondernemers moeten in staat worden gesteld hun capaciteiten te versterken en innovatief en creatief te blijven. Netwerken moeten worden gestimuleerd in een sterke culturele infrastructuur. Daarbij moet een natuurlijke stroom van diversiteit worden gewaarborgd,waar ruimte is voor nieuwe impulsen.

De komende twee jaar gaan de partners eerst aan de slag met het verbouwen of invullen van leegstaande panden met creatieve bedrijvigheid en zal kennis rondom creatieve netwerken worden uitgewisseld. Met de ervaringen van de Europese partners wordt uiteindelijk een Noordwest-Europees netwerk en een merknaam Creatieve Zones opgezet, die zullen worden voortgezet na afsluiting van het project. De voordelen van het aantrekken van creatief ondernemers voor de uitstraling van een stad, gebied of regio zijn legio. Creatieve netwerken spelen daarbij een beduidende rol. De crux zit echter in het maken van duurzame strategische verbindingen, zowel op regionaal als op internationaal niveau. Het model van de Creative Zone Innvator, met een brede integrale benadering, kan een stap in de goede richting zijn. De stap van kortetermijndenken naar duurzame oplossingen voor gebiedsontwikkeling is cruciaal om een creatieve regio uiteindelijk beter

op de kaart te zetten.