In maart 2012 sloot de Sint-Martinusbasiliek van Halle (in de Zennevallei, nabij Brussel) haar deuren voor een periode van twee jaar. Op zich gebeurt het wel vaker dat monumenten sluiten voor restauratie, maar de laatgotische basiliek is voor de Zennestad Halle en de regio Pajottenland en Zennevallei één van de grootste toeristische attracties. Het heiligdom van de zwarte Onze-Lieve- Vrouw van Halle ontvangt jaarlijks gemiddeld tienduizend bezoekers, waarvan ongeveer zesduizend in georganiseerde dagtrips. Daarnaast komen er jaarlijks honderden bedevaarders – waarvan velen te voet – en de dagjestoeristen. Een sluiting van twee jaar zou dus funest zijn voor het toerisme in de regio. Dat de sluiting heel wat kopzorgen met zich meebracht voor Toerisme Halle hoeft geen betoog. De oplossing was echter snel gevonden: als de kerk in het echt gesloten wordt, dan openen we haar opnieuw virtueel. Er was een sterk alternatief nodig om de basiliek onder de aandacht van de dagtriporganisatoren te kunnen behouden.
Dat alternatief werd het ‘Mysterie van de Bouwmeester’, een transmediaal project in vier bouwstenen: een film, een virtueel bezoek aan de basiliek, de gerestaureerde buitenzijde en een historische stadwandeling.
De eerste bouwsteen is de korte film met acteur Hubert Damen (bekend van de Belgische serie Commissaris Witse) in de hoofdrol. In deze vijfentwintig minuten durende docufictie gaat Hubert Damen samen met architect Karel Breda op zoek naar de middeleeuwse bouwmeester van de Sint-Martinusbasiliek. De film is op professionele wijze gerealiseerd en brengt de basiliek op een nooit eerder vertoonde manier in beeld. De zoektocht naar de bouwmeester is de rode draad door de film. In hun speurtocht laten Karel Breda en Hubert Damen niet alleen de kerk zien, ze geven ook de hoogtepunten mee uit het unieke historische verhaal van de basiliek als Europees bedevaartsoord. De film wordt vertoond in de bidkapel op de begane grond van de toren, de enige plaats die nog toegankelijk is voor het publiek.
Aansluitend op de film krijgen de bezoekers een virtuele wandeling aangeboden, de tweede bouwsteen van het Mysterie. Op (bijna) ware grootte zweeft men door de virtuele basiliek heen en komt zo op de plaatsen die in de docufictie niet aan bod konden komen omwille van het scenario. De bezoeker krijgt op deze manier toch een totaalbeeld van de kerk. De Sint-Martinusbasiliek is tijdens de restauratie volledig in een 3D-model nagemaakt in functie van de voortgangsrapportage van de restauratiewerken voor de hogere overheden.
Een gespecialiseerde firma bouwde dit verder uit tot een volwaardig 3D-model dat nog veel meer mogelijkheden in zich heeft dan wat er momenteel mee kan gebeuren. Zo laat het model toe om op termijn een echt stereoscopisch bezoek (met 3D-brilletje) te brengen aan de basiliek. Op het moment is het virtuele bezoek nog in 2D. Een deskundig gids vertelt tijdens de virtuele film het aanvullende historische verhaal van de basiliek met alle hoogtepunten. Daarnaast toont het virtueel model ook die zaken die het publiek anders met het blote oog zeer moeilijk of helemaal niet te zien krijgt, zoals de sluitstenen in de gewelven. Er werd bewust gekozen om geen voice over op de virtuele film te monteren en te werken met een deskundige gids die optreedt als storyteller. Dit laat meteen ook toe om het verhaal aan te passen naargelang de interesses van de aanwezige groep.
Tastbare architectuur
Na de docufictie en het virtuele bezoek neemt de gids de bezoekers mee naar de derde bouwsteen: een wandeling langs de gerestaureerde buitengevels van de kerk. Ook deze wandeling bouwt verder op de docufictie. In de film krijgen de bezoekers al een close-up van enkele unieke sculpturen die door de restauratie letterlijk van onder het stof en roet zijn gehaald en prachtig gerestaureerd werden. Zo ontdekken niet alleen de bezoekers, maar ook de huidige generaties Hallenaren opnieuw ‘hun’ basiliek. De gids neemt de bezoekers mee en laat hen de prachtige beeldhouwwerken zien, maar geeft evenzeer uitleg over de restauratie. Voor de jongere bezoekers is er ook een echte speurtocht/puzzel voorzien onder de naam ’Een Uur Sculptuur‘. Tijdens deze speurtocht gaan de kinderen op zoek naar sculpturen in de gevels van de kerk en zetten die dan op de juiste plaats op hun plannetje. Deze puzzel werd intussen door reeds meer dan vierduizend kinderen ingevuld in samenwerking met de scholen in Halle en omgeving. De wandeling langs de buitengevels loopt over in een wandeling langs de historische locaties in de nabijheid van de basiliek.
De vierde bouwsteen is het ’iPad Mysteriespel‘ waarbij men zelf op zoek kan gaan naar de middeleeuwse bouwmeester. Het spel bestaat in twee versies: een versie om individueel te spelen en een versie om in teamverband te spelen. Ook hier werd geïnvesteerd in geacteerde filmpjes en animaties over de belangrijkste mijlpalen uit de geschiedenis van de basiliek als bedevaartsoord. Bij aanvang van het spel roept de lokale geschiedkundige de spelers op om op zoek te gaan naar de bouwmeester en hen zo te helpen de bestaande (echte) hypothese te bevestigen. Het spel is location based en brengt de spelers op vijfendertig locaties in de stad om opdrachten uit te voeren en vragen op te lossen. Per juist antwoord krijgt men een letter die men in een rooster moet plaatsen. Op het einde verschijnt de naam van de vermoedelijke bouwmeester van de basiliek. De teamversie werd bewust ontwikkeld als teambuildingarrangement voor bedrijven om zo eigen inkomsten te genereren boven op de inkomsten uit de ticketverkoop van de filmvoorstellingen en het virtuele bezoek. In het najaar 2014 komt er ook een speciale versie voor het basisonderwijs.
Digital storytelling als trendsetter
Het ’Mysterie van de Bouwmeester‘ is als project uniek in zijn soort. Voor de eerste maal in België werd een restauratieve sluiting van een monument op dergelijke manier aangepakt. Niet alleen werd de basiliek en haar unieke historische verhaal ontsloten, ook de restauratie op zich en de daaruit volgende sluiting wordt volledig mee opgenomen in het hele project. Ook het gebruik van verschillende media zoals film, 3D-technieken en gamification geven het project een uniek status. Tot slot is het ook de eerste keer dat erfgoed en toerisme op dergelijke manier samenvloeien in één project. Het ’Mysterie van de Bouwmeester‘ wordt daardoor in de sector aanzien als een trendsetter en voorbeeld voor beide domeinen.
Het verhaal stopt echter niet bij de bouwmeester en het einde van de restauratie. De film, die nu het hoofddeel is van het alternatief basiliekbezoek, zal vanaf de heropening fungeren als de start van een echt bezoek. Het virtuele model zal verder ingezet worden als online teaser op de website. Via voorgeprogrammeerde thematische routes krijgt de surfer een voorproefje van een echt bezoek aan de basiliek. Het belangrijkste vervolg van het project is de multimediale website waar men de volledige historiek van de basiliek kan terugvinden op een tijdslijn, de tien fases van de restauratie kan volgen en ook alle mogelijkheden vindt om de basiliek te bezoeken. De website komt online in mei 2014 op www.sintmartinusbasiliek.be en zal de draaischijf zijn van het digital storytellingproject rond de basiliek. Vertrekkend vanuit de website zullen de markante gebeurtenissen uit de geschiedenis van het bedevaartsoord verteld worden via de social media zoals de Facebookpagina en de Twitteraccount van de basiliek. Zo kan men de schenking van het miraculeuze Mariabeeld volgen en komt men te weten dat de Honderd Jarige Oorlog tussen Frankrijk en Engeland eigenlijk in Halle begon. Via digital storytelling wil men een community van erfgoedliefhebbers opbouwen rond de Sint-Martinusbasiliek en zo een bezoekersstroom naar het monument op gang brengen en blijvend stimuleren.
Erfgoed verhalen
Het ‘Mysterie van de Bouwmeester’ werd – los van de productie – volledig ontwikkeld door vrijwilligers gepassioneerd door erfgoed en de ontsluiting ervan aan de hand van de hedendaagse technologieën en media. ’Het Mysterie van de Bouwmeester‘ kreeg vrij snel een zekere referentiewaarde voor zowel de toerisme- als de erfgoedsector. Vooral de manier waarop er in Halle een negatief scenario (de sluiting van de kerk) werd omgedraaid naar een positief en vooral proactief contentmarketingverhaal, oogst veel bijval bij erfgoed- en toerismeinstanties. Door deze bijval voor het project en gedreven door hun passie voor erfgoed en de nieuwe digitale communicatietechnieken en –kanalen besloten de vier ‘bouwmeesters’ achter het Mysterie van hun passie hun beroep te maken. Aldus begonnen de Bardijnen, als het eerste Belgische erfgoedmarketinggenootschap, aan hun queeste.
De rode draad doorheen de queeste van de Bardijnen zijn de verhalen die elke erfgoedlocatie in zich heeft. De Bardijnen helpen erfgoedbeheerders deze verhalen in te zetten in de publieke ontsluiting van hun erfgoedlocatie met een transmediale aanpak zoals bij het ‘Mysterie van de Bouwmeester’. Ze treden op als ‘erfgoedmarketingarchitecten‘. Ze duiken samen met de klant in de geschiedenis, halen de verhalen naar boven, ontwikkelen een concept, zoeken en begeleiden de productiepartners èn kijken meteen ook op welke manier de ontsluiting van het erfgoed ook een terugverdieneffect kan realiseren voor de desbetreffende erfgoedlocatie.
Erfgoedmarketing en business development worden steeds belangrijker. Overheden zijn zwaar getroffen door de crisis en hebben hard gesnoeid in de budgetten. Ook de erfgoedsector deelde in de klappen. De tijd dat quasi alles door de overheid gesubsidieerd kon worden is voorbij. Erfgoedbeheerders zijn genoodzaakt te gaan denken als een ondernemer en de ontsluiting van hun erfgoed te ontwikkelen met in het achterhoofd een mogelijk verdienmodel. Veel erfgoedbeheerders hebben een gedegen kennis van het inhoudelijke potentieel van hun monument, museum of locatie, maar missen dikwijls de knowhow inzake marketing en business development. Dat is precies de leemte die de Bardijnen invullen, gedreven door passie en eigen ervaring in erfgoed.
Auteur: Auteur: Johan Vencken is erfgoedmarketeer en mede-oprichter van de Bardijnen.
