Vastgoed in eigen handen

De samenleving verandert en het cultureel-maatschappelijk vastgoed moet mee veranderen. Maar het kenmerk  van vastgoed is nu juist dat het statisch is en vaak verouderd in zijn onderdelen. Als er dan ook nog eens sprake is van leegstand, is er serieus werk aan de winkel voor de gemeente. Hoe kunnen gemeentes toch inspringen op verandering met hun vastgoedportfolio?

Net als het vastgoed verandert ook de rol van de gemeente. Althans, dat is de wens van veel gemeenten. Ze willen regiegemeente worden, regisseur van vraagstukken die de lokale overheid tot voor kort als vanzelfsprekend naar zich toetrok. Dat geldt ook voor het gemeentelijk cultureel-maatschappelijk vastgoed. Maar hoe doe je dat, als je als gemeente eigenaar (lees: eindverantwoordelijke) bent van dit vastgoed? Wie neemt deze verantwoordelijkheden van je over? Woningcorporaties? Niet meer. Beleggers dan? Niet als ze genoegen moeten nemen met lage huren en niet kunnen herontwikkelen. Verenigingen en instellingen zelf? Misschien. Het verschuiven van verantwoordelijkheid naar de gebruikers toe is een interessante optie om te verkennen.

Creatief experimenteren

Op de BMC Cultuurconferentie 2017 organiseerde ik samen met Timo Dreef van de gemeente Kaag en Braassem een workshop rond dit thema. Het werd een geanimeerd rondetafelgesprek met onder meer de gemeente Veenendaal (trotse eigenaar van bijvoorbeeld cultuurcentra De Cultuurfabriek en het Spectrum) en enkele culturele instellingen, waaronder cultuurcentrum het Kunstenhuis dat zich vestigde in het vier jaar geleden geopende Lichtruim in De Bilt. Ook de Triodos Bank, een bank die investeert in projecten en vastgoed in de culturele sector, nam deel aan het gesprek.

Overdracht van vastgoed of vastgoedtaken aan verenigingen of culturele organisaties is geen wondermiddel, zo bleek uit de gepresenteerde praktijkvoorbeelden. Maar uit deze praktijkvoorbeelden bleek ook dat de cultureel-maatschappelijk sector een grote creativiteit kent, te zien bij zowel zowel grote instellingen als kleine vrijwilligersorganisaties.

Aandelen in muziek

Een goed voorbeeld van de combinatie van creativiteit en innovatie is de wijze waarop Het Concertgebouw vijf jaar geleden fondsen wist aan te boren voor het groot onderhoud van het gebouw. Het Concertgebouw vaardigde emissies uit met muzikaal rendement. Met de emissie koos Het Concertgebouw een financieringsmethode waarmee het gebouw ruim 125 jaar geleden tot stand kwam: een publieke aandelenuitgifte. Het Concertgebouw, dat sindsdien een naamloze vennootschap is, werd door particulieren gesticht en is nog steeds een private onderneming. De jubileum-emissie bracht een bedrag van maar liefst €  8.775.000 op.

Handen uit de mouwen

Het is echter niet zo dat je per se groot, vermaard en grootstedelijk hoeft te zijn om als instelling zelf zorg te kunnen dragen voor het vastgoed. In Kaag en Braassem zijn er inmiddels verschillende dorpshuizen overgedragen aan burgers en verenigingen uit de elf kernen, waarvan Roelofarendsveen de grootste is. Juist het gegeven dat de gemeente bestaat uit een optelsom van kleine dorpen, zorgt er voor dat burgers bereid zijn om bij te dragen aan de voorzieningen in hun directe omgeving. De saamhorigheid is groot: zelf schilderen, koffie schenken en een toilet repareren horen daar ook bij.

Omdat de gemeente overdracht van het vastgoed niet koppelt aan een bezuinigingsopgave, is er financiële ruimte om de overdracht soepel te laten verlopen. In het verleden leidde dit bijvoorbeeld tot het verstrekken van laagrentende leningen of tot afboeking van de boekwaarde. De gemeente gaat de komende periode in gesprek met nog veel meer gebruikers van cultureel of maatschappelijk vastgoed om te bespreken of en hoe zij zelf meer verantwoordelijkheid voor het vastgoed willen dragen. BMC heeft de gemeente geholpen bij de eerste stappen om dit proces op gang te krijgen en ziet daarnaast een toename in het aantal gemeenten dat een soortgelijk proces wil starten.

Aan het einde van de workshop concludeerden de deelnemers: alle situaties zijn verschillend. Andere mensen, andere locaties, ander vastgoed, andere boekwaarden en andere exploitatie. Toch is er ook een rode draad door al deze verscheidenheid: als je als gemeente de verantwoordelijkheid voor vastgoed wilt overdragen én als je als instelling interesse hebt om het over te nemen, dan is het zaak om maatwerk toe te passen.