‘s-Hertogenbosch, stad van de menselijke maat, stad met oog voor architectuur en cultuurhistorie. Het bestuur heeft de afgelopen jaren 21 ambities voor de 21e eeuw opgesteld, na intensief beraad met inwoners, bedrijven, instellingen en ambtenaren. De binnenstad krijgt hierin beleidsmatig veel aandacht, net als de toeristische en cultuurhistorische ontwikkeling van s-Hertogenbosch. Jeroen Bosch is opgepikt als kansrijk toeristisch ontwikkelingsthema.
Na afloop van zijn bezoek aan Boijmans Van Beuningen zou Bosch waarschijnlijk een avond gaan stappen met Erasmus en Thomas More. Een overnachting in hotel New York zou hem ook bevallen, maar bij het ontbijt zou hij toch bedenken dat de stad Rotterdam een maatje te groot voor hem is. Oftewel: met de bus terug naar de gemoedelijkheid van s-Hertogenbosch.
(Wim Claesen, uitvoerend producent Jeroen Bosch-jaar in programmaboek)
Gezonde groei
s-Hertogenbosch heeft een verzorgingsfunctie voor een regio van ruim een half miljoen mensen. De stad zelf telt 130.000 zielen en dit aantal groeit jaarlijks met 1.000. s-Hertogenbosch vormt een gezonde economische motor, want per jaar komen er 3.000 banen bij. In vijf jaar tijd daalde de werkloosheid van 15% naar 6,5% van de beroepsbevolking. Na de vier grote steden is s-Hertogenbosch met 750.000 m2 kantoorruimte de grootste kantoorstad van het land, jubelt de website (in absolute aantallen komt s-Hertogenbosch in werkelijkheid op de tiende plek uit.) Niettemin is s-Hertogenbosch vooral bekend als historische stad met veel evenementen en een gevarieerd winkelapparaat. De gemeente schat dat jaarlijks twaalf miljoen mensen de binnenstad bezoeken, waaronder twee miljoen toeristen. Het beleid voor de komende jaren richt zich op het koesteren van deze bezoekersaantallen en het verlengen van de bezoekduur van deze dagjesmensen. Het bestuur heeft aan de hand van een breed opgezet stadsdebat 21 ambities gekozen voor de komende tien jaar.
Stadsvisie op vrijetijd
Hoe ziet s-Hertogenbosch er volgens de beleidsmakers in 2010 uit als het gaat om vrijetijd en cultuur? Culturele festivals en spectaculaire evenementen, architectuur en monumenten moeten s-Hertogenbosch nog meer tot cultuurstad maken. Dit betekent dat de binnenstad beleidsmatig veel aandacht krijgt. s-Hertogenbosch wil zijn voorhoedefunctie als cultuurstad van Zuid-Nederland verstevigen. Het culturele profiel zal worden versterkt doordat s-Hertogenbosch blijft investeren in eigentijdse en in historische cultuur van de stad. De voorhoedefunctie heeft anno 2010 extra gestalte gekregen in een nieuw kunstencentrum, de Verkadefabriek. Het culturele erfgoed van s-Hertogenbosch is over tien jaar in ere hersteld en wordt actief benut, met de Sint Jan, de Binnendieze, de vestingwerken en gerestaureerde monumenten als belangrijkste componenten. De doelstelling is om in 2010 minstens drie miljoen bezoekers per jaar te trekken, waarvan dankzij slimme arrangementen een steeds groter deel van de bezoekers blijft overnachten.
Lopend beleid
Om bezoekers te verleiden langer te blijven heeft de stad voor verschillende termijnen uitgesproken doelen gesteld:
2010: de toeristische potenties van s-Hertogenbosch worden optimaal benut.
2004: het aantal bezoekers aan de stad is met 5% toegenomen en het aantal van hen dat blijft overnachten is met 30% toegenomen ten opzichte van 1998.
Om te meten of de stad op schema ligt, wordt in het voorjaar van 2002 samen met de vakgroep Vrijetijdwetenschappen van de KUB in Tilburg een bezoekersmonitor uitgevoerd. Samen met gegevens van het Continu Vakantie Onderzoek moet dit een heldere tussenstand schetsen.
Het toeristisch beleid van s-Hertogenbosch kreeg een jaar of vijf geleden een duidelijke impuls toen het platform Bezoekersmanagement werd opgericht, een samenwerkingsvorm tussen gemeente, VVV en attracties als Noord-Brabants Museum, Binnendieze en Sint-Jan. Doel was en is het vergroten van de attractiviteit van de stad voor toeristen en eigen bewoners en het bevorderen van de werkgelegenheid in de stad. Het actieplan van het Bezoekersmanagement omvat:
ontwikkeling van arrangementen ter
stimulering van het meerdaags verblijf
toeristisch promotie
thematische ontwikkeling van het
cultuurhistorisch product
integrale aanpak toeristische ontwikkeling Binnendieze (capaciteit, kwaliteit diverse producten, kaartverkoop)
marktontwikkelingsplan Sint-Janskathedraal
vergroten spin-off evenementen en tentoonstellingen
ontwikkeling en implementatie van een toeristische monitor en een marketing informatiesysteem
streven naar de realisatie van een nieuwe congresaccommodatie en een congresbureau
Congresbureau
Wat dit laatste thema betreft, is de haalbaarheid laatst onderzocht. Hieruit blijkt voor s-Hertogenbosch een behoorlijke groeipotentie voor congressen. Zeker gezien de gunstige ligging, de aanwezigheid van een aantal landelijke hoofdkantoren en het cultuurhistorische imago van de stad. Volgens het onderzoek mist de stad de boot door het beperkte hotelaanbod en het ontbreken van een congrestoplocatie. Er wordt gepleit voor de ontwikkeling van een congreshotel in het Paleiskwartier. De gemeente erkent de kansen die er liggen en draagt de komende drie jaar in totaal 150.000, – bij aan de oprichting van een congresbureau, onder voorwaarde dat het bedrijfsleven voor minstens dezelfde investering zorgt. De bedoeling is dat het congresbureau vanaf 1 januari 2002 als centraal loket informatie gaat geven over hotel-, beurs- en congresactiviteiten.
De VVV zou het bureau moeten realiseren en huisvesten.
Vestingwerken
Een ander majeur project is de Bossche vesting. De bedoeling is dat de vestingwerken de komende jaren toeristisch verder worden benut. De vesting zal meer herkenbaar worden gemaakt, bijvoorbeeld door toevoegingen van nieuwe architectuur en de herinrichting van straten en groen. Uitgangspunt is dat de vesting ontsloten dient te worden voor bezoekers en het daadwerkelijk tastbaar maken van het vestingverleden van s-Hertogenbosch. Zo wordt gewerkt aan een netwerk van wandelroutes, waarmee je de vestingwerken van binnen en van buiten rond kunt gaan. Er is plaats ingeruimd voor expositieruimten in de bastions, horeca en zogenoemde kijkkasten. De complete restauratie, herinrichting en ontwikkeling heeft een looptijd van 15 jaar.
De mythe van Jeroen Bosch
Het jaar 2001 staat in het teken van Jeroen Bosch. Een directe aanleiding hiervoor is de Jeroen Bosch-tentoonstelling in Museum Boijmans van Beuningen in 2001 in het kader van Rotterdam Culturele Hoofdstad. De relatie tussen s-Hertogenbosch en Jeroen Bosch is met name dat hij hier is geboren, getogen en heeft gewerkt. Wat in s-Hertogenbosch nog steeds herinnert aan de tijd van Bosch is de historische binnenstad als decor van zijn leven en werk. Het middeleeuwse stratenpatroon, de Binnendieze en historische panden als de Moriaan, de Sint Janskathedraal en zijn woonhuis aan de Markt stammen uit de tijd van Bosch, de bloeiperiode van s-Hertogenbosch. De kunstenaar leefde en werkte in de binnenstad. De stad borduurt handig voort op de waas van mystiek die rond deze schilder hangt. In 2001 zijn er vele tientallen activiteiten, hoewel er in de stad geen enkel schilderij van de meester is te bezichtigen. Voor de echte panden van Bosch kon de bezoeker terecht in Boijmans van Beuningen in Rotterdam, waar naast vier authentieke panelen en enkele tekeningen ook vijf werken van navolgers te vinden waren. In een speciale thematentoonstelling die tot 11 november liep, zijn tien werken uit Europa en Amerika aan de vaste collectie toegevoegd. Het opmerkelijke van het Jeroen Bosch-jaar is de breedte van het programma, varirend van theater, film en muziek tot beeldende kunst, wandelingen en educatieve activiteiten. Hoewel bezoekersaantallen nog niet bekend zijn, kan volgens de gemeente al worden gesproken van een groot succes. In het voorjaar volgt een uitgebreide evaluatie die het themajaar onder het vergrootglas legt. De intentie is om het thema Jeroen Bosch te laten beklijven en structureel onderdeel te laten uitmaken van de stad. Zo liet de gemeente afgelopen jaar onderzoek doen naar de haalbaarheid van een Jeroen Bosch bezoekerscentrum. Volgens de onderzoekers is een virtuele presentatie van het werk van de kunstenaar nieuw en onderscheidend. Toch zou het centrum geen zelfstandige toeristische trekker kunnen worden. De gemeente heeft op voorhand aangegeven niet te willen bijdragen aan de exploitatie en zich eenmalig te willen beperken tot de investering. Uit het onderzoek blijkt een jaarlijks exploitatietekort van 1,7 miljoen gulden. Dit neemt niet weg dat er vele andere mogelijkheden zijn, bijvoorbeeld dat het centrum onderdeel wordt van een bestaande culturele instelling. De eerder vermelde evaluatie moet hierover helderheid verschaffen.
Cultuur in industrile setting
Op het gebied van cultuur springen de nieuwbouwplannen voor het Verkadecomplex en museum het Kruithuis in het oog. De voormalige koekjesfabriek aan de Boschdijkstraat wordt omgebouwd tot kunstencentrum met zes repetitieruimten, een grote filmzaal met 150 stoelen en twee kleine zalen met 75 en 50 stoelen, twee theaterzalen met 100 en 250 stoelen en een theatercaf. Productiehuis Brabant, theater Bis, Filmtheater Jeroen, theatergroep de Wetten van Kepler en de Muzerij krijgen hier onderdak. In het voorlopige ontwerp blijft de karakteristieke oudbouw behouden. Het programma van eisen gaat uit van 5.100 m2, de investeringen bedragen ca 27,5 miljoen gulden.
De gemeente gaat ervan uit dat de bouw eind 2002 van start kan gaan en de oplevering staat gepland in het najaar van 2004. Filmhuis Lux in Nijmegen en de Toneelschuur in Haarlem gaan de toekomstige gebruikers van het pand adviseren. De Balie en Paradiso in Amsterdam hebben op verzoek een ondernemingsplan geschreven voor de horecafaciliteiten van de Verkadefabriek.
Kruithuis in het nieuw
Een ander plan dat cultuurminnend s-Hertogenbosch doet watertanden is het plan voor uitbreiding en nieuwbouw van museum het Kruithuis. Het nieuwe complex wordt volledig verklonken met het huidige monument aan de Citadellaan. 75% van de in totaal 4.000 m2 zal uit nieuwbouw bestaan. Architect Sipek ontwikkelde een plan waarbij de nieuwbouw zich op eerbiedwaardige afstand van het zeventiende-eeuwse monument bevindt. Het gaat om de sfeer van een intiem plein in een verzonken stad, want er gaat onder straatniveau worden gebouwd. De gemeenteraad heeft hiervoor 14 miljoen gulden gereserveerd.
Paleiskwartier
leisurezone
Direct grenzend aan het NS-station nadert de komende zes jaar het Paleiskwartier zijn voltooiing. Voor het gehele gebied is n stedenbouwkundig plan ontworpen, met 1.500 appartementen, 170.000 m2 kantoren, 3.500 m2 woningen en voorzieningen als kinderdagverblijf, kleinschalige winkels, restaurants en een megabioscoop. Het bioscoopcomplex moet een multifunctionele voorziening gaan worden met congresgebouw en hotel. In de tweede helft van 2002 zal hiervoor de eerste paal de grond ingaan.
Conclusie
s-Hertogenbosch richt zijn toeristische vizier de komende jaren op een versterking van de binnenstad en de cultuurhistorische ontwikkeling van de stad. Met de oprichting van een eigen congresbureau verbreedt de stad zijn toeristisch product naar de zakelijke markt. Dat lijkt een logische zet, omdat de andere speerpunten cultuurhistorie, binnenstad en evenementen hier mooi mee in de pas lopen. De vraag is in hoeverre het thema Jeroen Bosch de komende jaren werkelijk deel kan gaan uitmaken van een Bossche belevenis. Enerzijds biedt het culturele themajaar genoeg inspiratiestof om op voort te borduren, anderzijds blijft de schilder vanuit de consument gezien toch een potentile valkuil. Immers, kun je de mensen wel verkopen dat er in de stad geen enkel werk van de grootmeester is te bewonderen? De gemeente en andere betrokken instanties zijn zich hier terdege van bewust en wachten op de geplande evaluatie in het voorjaar.
Auteur: Arno Ruis – ruis@kolpron.nl
