Vormgeving is een verzamelbegrip voor allerlei vormen van ontwerpen: architectuur, grafische en industriële vormgeving, interieur-, mode- en (multi)mediaontwerp. Als vorm van creatieve zakelijke dienstverlening neemt vormgeving een belangrijke plaats in binnen het koepelbegrip creatieve industrie. In deze aflevering van Centraal inventariseert MMNieuws de verschillende (koepel)organisaties en platforms op het gebied van vormgeving en gaat in op het belang van industrieel ontwerpen in Nederland. In latere afleveringen komen andere vormen van ontwerpen aan de orde.
Industrieel ontwerpen
Industrieel ontwerpen omvat een breed vakgebied, waarin het ontwerpen, ontwikkelen en vorm geven van producten die industrieel in massa- of serieproductie worden vervaardigd centraal staan. Van oudsher bestaat er een spanningsveld tussen design en technologie en tussen industrile vormgeving en industrieel ontwerpen. Industrieel ontwerpen is meer gericht op de technische en ergonomische kant van producten. Industrile vormgeving is de technische vaardigheid om de vorm en de functie van een voorwerp of product te bepalen. Daarbij gaat het zowel om esthetische als functionele eigenschappen van het product: dat moet zowel mooi als praktisch bruikbaar zijn en bovendien ook nog (voor een redelijke prijs) produceerbaar zijn. Bij industrieel ontwerpen komen onderwerpen als productieprocessen, materiaalkeuzes, ergonomie, en marketing ter sprake.
Inherent aan vormgeving is dat het betrekking heeft op innovatie en creativiteit. In dat verband wordt vaak gesproken over integrale productontwikkeling. Industrieel ontwerpen speelt een sleutelrol in deze vergaande samenwerking tussen marketing, technische R&D, en productietechniek. Gebruiksgemak, functionaliteit, verkoopbaarheid en produceerbaarheid worden immers gentegreerd in het te ontwerpen product.
Bij het hedendaagse industrieel ontwerpen gaat het om een combinatie van technologie en het vorm geven van een belevingswaarde aan producten. Vormgeving creert betekenis en voegt symbolische waarde toe aan goederen en diensten, waardoor deze beter kunnen concurreren op de markt. Vormgeving zorgt voor de juiste look and feel van goederen en diensten in de markt. Die look and feel speelt als onderscheidend middel om te concurreren een steeds belangrijker rol.
De individualisering en de toegenomen welvaart in grote delen van de wereld heeft een grotere vraag naar kwalitatief hoogwaardige producten tot gevolg. Het gevolg van deze ontwikkelingen is dat bedrijven sneller innoveren en kwalitatief hoogwaardige producten op de markt brengen, die inspelen op behoeften van klanten. Het ontwikkelen van producten op basis van technologien in combinatie met de positionering van die producten door de creatie van de juiste beleving (vormgeving) is een essentieel onderdeel geworden van de innovatieve economische praktijk.
Nederland heeft internationaal gezien een gunstige positie voor productontwikkeling: het opleidingsniveau is hoog en op universiteiten en hogescholen is de kennis op het gebied van productontwikkeling breed en van hoog niveau. Op het gebied van productontwikkeling kent Nederland een aantal toonaangevende multinationals (o.a. Philips, Batavus,
Gazelle, Daf Design, Gispen, Ahrend) en ontwerpbureaus met internationale bekendheid (o.a. Bureau Mijksenaar, NPK, FLEX, Waacs, Moooi, Droog). Dat heeft ervoor gezorgd dat Nederland een internationale reputatie heeft op het gebied van de vormgeving van consumenten- en professionele producten. Nederlandse ontwerpen en vormgeving worden over de hele wereld verkocht en zijn opgenomen in museale collecties. Voorbeelden zijn de stoelen van Gispen, de Senseo, de Bugaboo, de trucks van DAF en de medische apparatuur van
Philips.
Regionale platforms en initiatieven
Op het gebied van productontwikkeling zien we een concentratie van activiteiten rond de drie Technische universiteiten Delft, Eindhoven en Twente. Vooral Eindhoven profileert zich als technologie- en designstad en als innovatieve cultuurstad, met kennisinstellingen als TU Eindhoven (faculteit Industrial Design), de Design Academie en TNO Industrie. Kennisintensieve industrile bedrijvigheid kent Eindhoven met onder andere Philips, Daf, ASML, Toolec, Simac en Newdays. Verder zijn er platforms als DPE (Designers Platform Eindhoven) en Stichting Alice en de economische ontwikkelingsmaatschappij NV REDE, die via de Design Incubator jonge designers op weg helpt. Enkele platforms in Twente zijn: NetlabTwente, Technology Xchange Cell en Industrial Design Centre. Arnhem heeft o.a. het Ontwerp Platform Arnhem.
Industrial Design Centre (IDC)
De start van twee nieuwe opleidingen in Twente op het gebied van Industrial Design is aanleiding geweest tot een kwalitatief onderzoek naar de wensen en behoeften van de verschillende partijen in Twente en omgeving met belangen op het terrein van Industrieel Ontwerpen. Daaruit bleek dat er behoefte is aan een kennis- en expertisecentrum dat diensten c.q. ondersteuning biedt, gericht op het verbeteren van het industrieel ontwerpklimaat in de regio, het (inter)nationaal promoten van IO-Twente en het bieden van een platform waar ontwerpers en genteresseerden elkaar virtueel en fysiek kunnen ontmoeten. Het IDC is een kennis- en expertisecentrum op het gebied van industrieel ontwerpen en biedt via een netwerk van professionals ondersteuning aan het bedrijfsleven en het onderwijsveld. IDC is opgericht door de Universiteit Twente, Saxion Hogescholen, Indes B.V., STODT en de Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland NV.
www.idcentre.nl
Design Platform Eindhoven (DPE)
DPE werkt als professionele organisatie met steun vanuit de Eindhovense Design community aan een stimulerend en dynamisch designklimaat op cultureel, sociaal en economisch gebied in de regio Eindhoven. Hiervoor worden evenementen, congressen, lezingen en workshops georganiseerd vanuit drie dimensies: cultureel prikkelend, sociaal verbindend en economisch versterkend. Doelstelling van DPE is het cultureel en economisch en professioneel klimaat voor design in de regio verder te verbeteren en Eindhoven nationaal en internationaal te positioneren als Designstad. Van 11 t/m 19 oktober 2008 organiseert DPE voor de zevende keer de Dutch Design Week. Dit grootschalige designevenement op een inspirerende manier de nieuwste ontwikkelingen zien op het gebied van ontwerpen.
www.dutchdesignweek.nl
Belangen- en netwerkorganisaties
De Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers (BNO)
De BNO is de branchevereniging van ontwerpers en ontwerpbureaus in Nederland. Door de vele fusies van ontwerpersverenigingen waaruit de BNO in haar huidige vorm is ontstaan, is een inspirerende, veelkleurige mengeling aan ontwerpers tot stand gekomen. Leden dragen hun steentje bij aan het vak of de vereniging via verschillende platforms. Zo bestaat er een speciale BNO Industrieel ontwerpen en een BNO Industrieel ontwerpbureaus. De BNO vertegenwoordigt ruim 2500 individuele ontwerpers en 200 ontwerpbureaus en -afdelingen van bedrijven, actief binnen diverse disciplines, en is een non-profit instelling die geheel bekostigd wordt uit de lidmaatschapsgelden.
www.bno.nl
Premsela, Stichting voor Nederlandse vormgeving
De Premsela stichting profileert zich als het Nederlandse platform voor design en mode. In die hoedanigheid werkt Premsela graag samen met andere organisaties en nodigt uit tot het komen met goede ideen. Premsela heeft als opdracht het potentieel van de Nederlandse vormgeving in maatschappelijk, economisch en internationaal opzicht te versterken. Zij bouwt bruggen tussen vormgeving, maatschappij en bedrijfsleven en tussen cultuur en commercie middels werkconferenties, lezingen en discussies. Daarnaast initieert Premsela onderzoeken en publicaties.
Een initiatief van de Premsela stichting is www.design.nl. Deze site ontsluit informatie over vormgeving en is bedoeld als startpagina voor professionals, opdrachtgevers, Nederlandse en buitenlandse studenten en buitenlandse bezoekers.
www.premsela.org
Designlink
Designlink onderhoudt op verschillende niveaus relaties met andere organisaties. Designlink participeert in het Nationaal Platform Productontwikkeling (NPP), vertegenwoordigt het Limburgs Design Netwerk (LDA) op landelijk niveau in het Nederlands Design Netwerk (NDN) en werkt intensief samen met het Design Managament Netwerk (DMN). Met Booosting wordt informatie uitgewisseld en worden bijeenkomsten georganiseerd. Designlink is initiatiefnemer en medeoprichter van de Nederlandse Designprijzen (NDP).
www.designlink.nl
KIVI NIRIA
KIVI NIRIA is de beroepsvereniging van en voor ingenieurs, opgeleid aan universiteiten en hogescholen, en vormt een hoogwaardig technisch kennis- en kennissennetwerk.
De vereniging biedt (interactieve) mogelijkheden om contacten te leggen met collega-ingenieurs, kennis uit te wisselen en met elkaar te discussiren. KIVI NIRIA noemt zich ook wel Ingenieurs Netwerk Nederland.
www.kiviniria.nl
Het Dutch Design Center Initiative (DDC-i)
Het DDC-i biedt sinds 1996 een permanent forum voor discussie en uitwisseling van kennis op het gebied van de actuele architectuur en vormgeving. Elk jaar organiseert het DDC-i drie seminars voor een breed geschakeerd publiek. Architecten, interieurarchitecten, fabrikanten, ontwerpers, marketeers, projectontwikkelaars, studenten en docenten, beleidsmakers, journalisten, theoretici en andere genteresseerden hebben vrij toegang tot de avonden en per jaar staat er n maatschappelijk thema centraal.
www.ddc-i.nl
Het Design Management Netwerk
Kennis delen is kennis vermenigvuldigen. Dat is het motto van het Design Management Netwerk (www.dmnetwerk.nl), dat sinds 1999 in de huidige opzet bestaat en circa 95 aangeslotenen telt. Het DMN zet zich in voor kennisvermeerdering en -uitwisseling onder haar leden en voor promotie van designmanagement als kennis- en vakgebied in het algemeen. Designmanagement betreft het initiren, aansturen en cordineren van een maximale rol van design bij het realiseren van de organisatie- of ondernemingsdoelstellingen. Het DMN voorziet als netwerkorganisatie aan de behoefte van designmanagers aan onderlinge informatie-uitwisseling, kennisverdieping en uitwisseling met andere managementdomeinen.
Het economisch belang van vormgeving
In opdracht van Premsela en het ministerie van OCW deed TNO in 2004 onderzoek naar het economisch belang van vormgeving in Nederland. Uit dat onderzoek bleek dat Nederland zon 46 duizend vormgevers kent. Van hen werkt bijna driekwart (72%) in bedrijfstakken die tot de zakelijke dienstverlening behoren, een vijfde in de nijverheid en slechts 7% in de non-profit sector. Samen waren de Nederlandse vormgevers in 2001 goed voor een geschatte waarde toegevoegde waarde van 2,6 miljard euro (0,7% van het Bruto Nationaal Product). Daarmee is vormgeving als tak van de economie vergelijkbaar met de aardolie-industrie (2,1 miljard toegevoegde waarde) en met het vervoer door de lucht (2,6 miljard).
Vormgeving is slechts voor een deel een sector die diensten aanbiedt op de markt. De meeste vormgevers bijna tweederde werken in bedrijven. Vormgeving is vooral een vorm van creatieve dienstverlening die aan potentile afnemers wordt aangeboden via gespecialiseerde bureaus, die met name behoren tot de reclamesector en de sector mode- en interieurontwerp. De belangrijkste afnemers van vormgevingssectoren zijn de industrie en de zakelijke diensten.
Het economisch belang van vormgeving ligt, behalve in haar rol als schepper van toegevoegde waarde en werkgelegenheid in vormgevingssectoren als de reclame en het mode- en interieurontwerp, mede in haar betekenis als aanjager van andere economische activiteiten. Veel bedrijven kunnen concurreren en innoveren bij de gratie van het bestaan van (goede) vormgeving. Uit onderzoek van o.a. het CBS is gebleken dat vormgeving, net als marketing, een daadwerkelijke bijdrage levert aan innovatie. Vormgeving en marketing vormen onderdeel van wat wordt aangeduid als niet-technologische innovatie. Het effect van vormgeving op de concurrentiepositie van bedrijven is aanzienlijk. Bedrijven die als onderdeel van niet-technologische innovatie vernieuwingen in vormgeving doorvoeren, ervaren een aantoonbaar positief effect op hun marktaandeel. Datzelfde geldt overigens voor bedrijven die marketinginnovaties doorvoerden. Vormgeving draagt daarnaast bij aan hoogwaardige en kennisintensieve werkgelegenheid, die een steeds centrale rol speelt in de kenniseconomie en daarmee in de westerse creatieve economie.
DESIGNBELEID OP EUROPEES NIVEAU
De rol die design kan spelen in het ontwikkelen van innovatieve producten en diensten krijgt op Europees niveau ook meer aandacht. Dit gebeurt door:
1. het financieren van projecten, zoals het DEGAP-project. DEGAP is een project dat is uitgevoerd door het European Design Center (EDC) in Eindhoven. Dit project was erop gericht om de kloof tussen design, engineering en marketing te verkleinen en hierdoor in een bedrijf de effectiviteit te verbeteren (to degap the company). Het EDC heeft meerdere projecten uitgevoerd die zijn gefinancierd door de Europese Commissie (EC)
2. het uitreiken van prijzen, zoals de Design for all Award en de European Design Awards. De eerste prijs is op initiatief van de EC uitgereikt om de rol van design in het toegankelijk maken van producten en diensten voor zowel valide als minder valide mensen te bevorderen. De European Design Awards worden jaarlijks uitgereikt aan Europese ontwerpers aan het eind van de driedaagse European Design Conference
3. het Europees designbeleid aan te laten sluiten bij, en synergie te creren met, het bestaande Trend Chart project van Cordis. Het Trend Chart project brengt ontwikkelingen binnen het innovatiebeleid van 33 Europese landen in kaart.
4. Het Bureau of European Design Associations (BEDA) is een internationale designorganisatie die pleit voor een Europees platform waar informatie over de rol en bijdrage van design aan de Europese economie verzameld en besproken kan worden. Een dergelijk platform kan ondersteunende informatie geven voor een Europees designbeleid. Het financieren van design centers is afhankelijk van het geloof van de regeringen in de rol van design, en loopt in de EU uiteen van 9 miljoen euro voor de UK Design Council tot een paar ton of zelfs helemaal geen financiering voor de design centers in andere landen.
Bron: Creative industries in Europa
www.twanetwerk.nl
Best Practices, Opdrachtgevers van ontwerpers aan het woord
Onlangs verscheen Best Practices, een publicatie van de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers (BNO). Hierin wordt een verzameling cases besproken die het belang van design voor een onderneming tonen. Het project is onderdeel van de Creative Challenge Call en heeft als doel ondernemers te wijzen op de meerwaarde van design.
BNO was nieuwsgierig naar de ervaringen van opdrachtgevers met ontwerpers en sprak met hen. De acht cases in het boekje vertegenwoordigen het MKB en grotere ondernemingen n alle verschillende ontwerpdisciplines. Zo vertelt
Grapedistrict op welke manier zij als wijnspeciaalzaak vol overgave focussen op hun consument, spreekt uitgeverij Nieuw Amsterdam over design als concurrentiemiddel, laat Neopost zien dat postverwerkingsmachines aaibaar kunnen zijn en vertelt Hero over het succes van fruit uit een flesje (Fruit2Day).
BNO slaagt erin de positieve effecten van design op inspirerende wijze aan het licht te brengen. Slimme ondernemers kunnen niet anders dan enthousiast raken door dit kleine, rode boekje.
Best Practices is te bestellen bij BNO (www.bno.nl/bestpractices)
Auteur: Stefanie Weijsters & Pieter de Nijs redactie@mmnieuws.nl
