De ruim honderd aanwezigen, onder wie ruim dertig deelnemers uit het buitenland, kozen gelukkig een andere invalshoek; die van innovatie en het bijeenbrengen van onderzoekservaringen op het gebied van duurzaamheid. Dit laatste is eenvoudigweg te zien als een samengaan van doelen rond People, Planet, Profit, de bekende Triple P. Verschillende gremia, waaronder het Europese platform Culture21, en onderzoekers pleitten voor de erkenning van een vierde pijler, die van Culture. Om de transitie naar een duurzame samenleving mogelijk te maken speelt cultuur immers een cruciale rol; zowel het individuele handelen als de systematische onderbouw van onze samenleving ontlenen hun betekenis aan verbeelding, een gedeelde horizon en een gemeenschappelijk waardekader.Overigens voegden ook verschillende sprekers tijdens de conferentie een vierde P toe, die van Participation, vanwege de noodzaak om zoveel mogelijk groepen burgers te betrekken bij het realiseren van duurzaamheidsdoelen.
Spiegel
Uit de centrale presentaties bleek dat het congresthema sustainable cultural entrepreneurship goed gekozen was. Hoewel door vele instellingen en op allerlei niveaus veel wordt gesproken over duurzaamheid is de relatie met het cultureel en creatief ondernemen nog nauwelijks gelegd. Daar bracht nu de conferentie flink verandering in. Duurzaamheid blijkt niet alleen een zeer gevarieerd thema te zijn, ook blijkt het ons een spiegel voor te houden, met als centrale vraag of de eigen culturele waardeketen – van creatie via productie naar distributie – voldoet aan de eisen van robuustheid en groene effectiviteit. Willen de culturele en creatieve sectoren een actieve bijdrage leveren aan een duurzame samenleving, dan zullen zij immers zelf qua bedrijfsvoering ook aan strengere eisen moeten voldoen. Dit bewustzijn vormde tijdens de conferentie een belangrijk gegeven en kreeg om die reden de vorm van een wake-up call. Met andere woorden: we zullen ons als directies van culturele instellingen, beleidsmakers, opleiders en onderzoekers uitdrukkelijk moeten bezighouden met het beantwoorden van de vraag welke toegevoegde waarde vanuit de culture en creatieve sectoren concreet kan worden geleverd. En al zijn er aansprekende voorbeelden te geven, van groen ontwerpen tot aan CO2-vrije culturele festivals, van het hergebruik van materiaal in de mode tot aan het landschappelijk vormgeven van afvalbergen, een gedegen aanpak vraagt ook om academisch onderzoek en professionele reflectie.
Kleine d
Deze editie van MMNieuws besteedt speciaal aandacht aan de conferentie van maart, georganiseerd door de Universiteit Utrecht en de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (Kunst en Economie), in nauwe samenwerking met de Universiteit van Antwerpen (Cultuurmanagement) en de Auckland University of Technology (Research and Design). De keuze van de artikelen heeft te maken met de eerder gesignaleerde gevarieerdheid aan onderwerpen. Niet altijd staat het begrip Duurzaamheid voorop – de associatie met de Triple P – maar vaak ook betreft het duurzaamheid met een kleine d (om het zo eens uit te drukken): het vormgeven van solide culturele en creatieve organisaties die daardoor beter kunnen functioneren in de bredere duurzaamheidsbeweging. En dan doelen we op de aandacht voor businessmodellen en levensfasen van organisaties, innovatie, de symbolische waarden die zij koesteren en hun verhouding met een stedelijke dynamiek. De hier gepresenteerde artikelen zijn in hoofdzaak een populaire vertaling van academische artikelen naar de praktijk van het cultuurmanagement en het cultureel ondernemerschap. Voor de theoretische raamwerken en literatuurverwijzigingen kan het oorspronkelijke boek Pioneering Minds Worldwide worden geraadpleegd. Dit boek werd tijdens de conferentie gepresenteerd en bevat een dertigtal artikelen van schrijvers uit zeventien landen.
Globaal perspectief
Het thema ‘creatieve industrie en duurzaamheid’ is duidelijk aanwezig op de diverse beleidsniveaus, ook al krijgen ze op elk niveau een andere invulling. De UNCTAD speelt alvast een voortrekkersrol op het globale niveau. Duurzaamheid kan voor de UNCTAD niet los worden gezien van de belangrijke rol die de creatieve industrie speelt vanuit het ontwikkelingsperspectief. We moeten ons ervan bewust zijn dat de uitdagingen voor de creatieve industrie niet altijd gelijklopend zijn voor de verschillende continenten. Een doordachte visie en strategie vanuit een globaal perspectief is dan ook noodzakelijk. Het mesoniveau heeft dan weer betrekking op de diverse nationale en regionale overheden en de sector van de creatieve industrie als geheel. Al vaak is gewezen op de economische en maatschappelijke dynamiek die de creatieve industrie kan teweegbrengen op regionaal en lokaal niveau. De uitdaging ligt erin om dit beleidsmatig nu ook te koppelen aan een duurzame samenleving. Aandacht voor infrastructuur maakt hiervan een wezenlijk onderdeel uit. Tot slot verdient ook het microniveau de nodige aandacht; wil je de wereld veranderen, begin bij jezelf. Het mag dan wel een boutade zijn, ze gaat zeker op voor het thema duurzaamheid. Creatieve bedrijven en organisaties dienen de bijzondere zorg voor de drie P’s zoals hierboven beschreven in hun werking te integreren. Nog al te vaak wordt het begrip duurzaamheid gereduceerd tot zijn ecologische dimensie. In Vlaanderen heeft het door cultuurminister Schauvliege ingestelde atelier Eco-cultuur in 2010 alvast een visie uitgewerkt voor de cultuursector en een aantal doorbraken voor 2020 geformuleerd. De podiumkunstensector heeft vorig jaar het startsein gegeven met het project Jonge Sla. En ook in de andere culturele en creatieve sectoren groeit de aandacht voor het thema.
We hopen dat dit speciale themanummer van MMNieuws daadwerkelijk fungeert als oproep aan de Vlaamse en Nederlandse culturele en creatieve sector. En dat culturele en creatieve ondernemingen, politici en beleidsmakers, docenten en studenten, consultants en onderzoekers zich in toenemende mate gaan inzetten om de band tussen de maatschappelijke beweging van duurzaamheid en het eigen werk verder uit te diepen en om te zetten in concrete resultaten. Gezien de ervaringen op onze conferentie zijn wij daarover optimistisch gestemd. Als over twee jaar, op 19, 20 en 21 maart 2014, een nieuwe internationale conferentie in Utrecht wordt gehouden, ook dan als samenwerkingsverband tussen de Utrechtse instellingen (Kunst en economie), de Universiteit van Antwerpen (Cultuurmanagement) en de Auckland University of Technology (Research and Design), hopen we hun verslagen te vernemen. We zijn de uitgever, Menno Heling, erkentelijk voor de aandacht die hij aan duurzaam cultureel ondernemerschap heeft besteed.
Pioneering minds
Het belang van de creatieve industrie staat vast, maar toch is academisch onderzoek ernaar vaak beperkt tot journals en overheidsrapporten. Pioneering Minds Worldwide: On the Entrepreneurial Principles of the Cultural and Creative Industries is de eerste in zijn soort: een bundel van onafhankelijk en internationaal onderzoek naar de creatieve en de culturele industrie, die verschijnt naar aanleiding van het congres Sustainability and Cultural Entrepreneurship. Speciaal voor MMNieuws hebben een aantal auteurs uit Pioneering Minds Worldwide hun bijdrages bewerkt tot artikelen. Zoals uit deze MMNieuws blijkt, belicht Pioneering Minds Worldwide cultureel ondernemerschap in al zijn facetten. Van het congresthema duurzaamheid tot stedelijke vernieuwing, innovatie, educatie en globalisering. De bijdrages zijn verzorgd door een breed scala aan onderzoekers, denkers en pioniers, met diverse achtergronden in 17 verschillende landen. Pioneering Minds Worldwide biedt nieuwe perspectieven en geeft ruimte aan een nieuwe onderzoeksagenda die naast het ‘hoe?’ ook het ‘waarom?’ centraal stelt.
