van MMNieuws worden dit keer een handje geholpen. Zij krijgen de mantra ‘wat is cultureel ondernemerschap’ in deze editie met de paplepel ingegoten. Bevinden cultureel ondernemers, die toch de primaire doelgroep zijn van dit vakblad, zich in een existentiële crisis?
Toen de redactie me het thema van deze editie meldde, hoefde ik niet lang na te denken. De kern van cultureel ondernemerschap is dat je door hebt ‘wat mensen wensen’ en daar vaardig op inspeelt. Dat klinkt simpel, maar zoals altijd is de waarheid zoveel complexer. Als die al bestaat tenminste, die waarheid. Want mensen vragen immers om wat ze al kennen. Het einde van culturele innovatie is in zicht als cultuurproducenten, musea of podia zich alleen op die bekende behoeften toespitsen. Maar juist nu, in tijden van recessie en kredietcrisis, lijkt iedereen zich vast te klampen aan die goede oude tijd. De massa roept ‘change, change’ en ‘yes we can’, maar wil toch vooral behouden wat ze hebben (of hadden). En ook in Nederland verworden het kijkkastje en het podium steeds meer tot een levend historisch museum.
Kijk de winterprogrammering van de publieke zenders er maar eens op na. Oude tv-hits als Tita Tovenaar, Zeg ‘ns Aaa, Bananasplit en Showroom worden gereanimeerd en opnieuw geserveerd. En in het theater is het niet anders. Youp, Brigitte, Tineke en Bert zijn na tien of twintig jaar nog steeds kaskrakers. En we hebben de zoveelste Cabaret, the musical en Les Miserables nog niet gehad of er is al weer een Ja zuster, nee zuster en een Dorus, the musical in voorbereiding. Allemaal producties van succesvolle types. Die u dan weer kunt verkiezen tot cultureel ondernemer van het jaar. Slimme professionals die ervan uit gaan dat mensen kopen wat ze kennen. Het blijkt alleen de kunst te zijn om die kliekjes elke keer weer zo te serveren dat het verse waar lijkt.
De wereld van elektronische gadgets bestaat bij de gratie van de ontdekkingstocht naar latente behoeftes. Er is al een generatie automobilisten die zonder TomTom niet de eigen straat uit durft. En er zijn groepen tieners die van eenzaamheid sterven zonder draadloos internet. Allemaal behoeften waarvan je vijf jaar geleden het bestaan niet wist. Dat vraagt om heel andere ondernemers en lijkt me eindeloos spannender. Het vraagt om een lange termijnvisie en het lef om risico te nemen. Zo’n visie kan je baseren op uitgesponnen publieksonderzoek. Maar zoals zo vaak bij succesvolle ondernemingen draait het bij cruciale beslissingen om de intuïtie van een enkel persoon. Dat zijn vaak dwarse types wiens private geldingsdrang en ambitie min of meer toevallig samenvallen met het belang van de publieke zaak. Kijk naar het Groninger Museum. Dat zou toch nooit zijn gebouwd als de inwoners van de stad was gevraagd wat voor museum ze nou eens zouden wensen. En ook de wichelroedes van de trendwatchers wezen waarschijnlijk niet in die richting. Maar het staat er toch maar mooi wel.
Tja, dat gaat natuurlijk niet altijd goed. Intuïtie is niet feilloos. Out of the box denken zet je soms ongewenst buitenspel. En publieke belangen balanceren niet zo lekker op het koord van persoonlijke borstklopperij. Dus krijgt een museum wel eens een duw in de verkeerde richting door de geldingsdrang van een individu. Of verdwijnt zo af en toe een theaterdirecteur kort na zijn entree vanwege al te radicale wijzigingen weer van het podium. Dat neemt niet weg dat ze het wel hebben geprobeerd, in de volle overtuiging dat ze het juiste deden. Dus cultureel ondernemers, focus u vooral niet op ‘wat mensen wensen’. Dat leidt tot laffe cultuur en eindeloze herhaling. Waag je hachie, maak een sprong vooruit. En sterk je aan het idee dat je ook in het land van Obama geen echte ondernemer bent, als je niet minstens één keer failliet bent gegaan.
