Lokale geschiedenis dient niet alleen maar als inspiratiebron voor een verbeterd sociaal klimaat. Zo blijkt uit ‘Weerbaar Weert’, een toekomstperspectief op de binnenstad van Weert opgesteld op basis van (ontwerpend) onderzoek. De verrassende conclusie: de geschiedenis van de stad biedt kansen en oplossingen in tijden van klimaatverandering.
Veruit de meeste Nederlandse steden ontstonden aan het water, maar Weert is een uitzondering: de stad ligt op het Eiland van Weert, een zandrug van ongeveer vijf bij tien kilometer in de laaggelegen Roerdalslenk. Door de ligging op een kruispunt van wegen – die in de Middeleeuwen veranderden in handelsroutes door de hoge riviertollen – groeide Weert uit tot een van de weinige plaatsen van betekenis in de moerassige, vrijwel onbegaanbare Peel. Het was niet gemakkelijk om water naar het hooggelegen Weert te brengen, of om het daar vast te houden. Dat is nog steeds zo. ‘Weerbaar Weert’ zoekt het daarom bij klimaatadaptieve ingrepen. Niet zozeer in het terugbrengen van grote wateroppervlakten maar eerder in de slimme oplossingen van voorheen.
Samenkomst van uitdagingen
Het historische stadshart van Weert kampt met droogte en hittestress. Het oplossen van andere ruimtelijke opgaves, zoals het aanpakken van winkelleegstand, is echter net zo urgent. Het onderzoeksteam is van mening dat klimaatadaptieve ingrepen het meest succesvol zijn als ze zijn geworteld in het verleden en worden gekoppeld aan andere urgente sociaal-maatschappelijke en ruimtelijke opgaven. Hoe kan het Weertse centrum een veerkrachtig woon-werkmilieu worden? Welke historische ruimtelijke en maatschappelijke structuren zijn hiervoor van betekenis? En welke kansen bieden deze op het gebied van klimaatadaptatie?
Jip Pijs:
De visie is een toekomstperspectief op de Weerter binnenstad, met de focus op de kansen die de geschiedenis van de stad kan bieden bij het nadenken over oplossingen voor de klimaatverandering.De visie ‘Weerbaar Weert’ geeft een antwoord op deze uitdagingen.. De visie is een toekomstperspectief op de Weerter binnenstad, met de focus op de kansen die de geschiedenis van de stad kan bieden bij het nadenken over oplossingen voor de klimaatverandering. De visie kwam tot stand in het kader van de open oproep ‘Stedenbouw voor Extremen’, uitgeschreven door het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed als onderdeel van het programma Erfgoed en Ruimte. Het is uitgevoerd door Personal Architecture, NOHNIK architecture and landscapes en architectuurhistoricus Lara Voerman.
Lessen uit het verleden
De visie is gebaseerd op de belangrijkste ontwikkelingen van de stad die in drie tijdvakken plaatsvonden: de periode tot 1900 (die de onderzoekers ‘wilskracht’ noemden), 1900 tot 1950 (‘welzijn’) en 1950 tot 2000 (‘welvaart’). . De kernwaarden uit deze perioden zijn naar de toekomst vertaald in concrete ingrepen en veranderingen in het stedelijk systeem. Hierdoor zijn ze als vanzelfsprekend ingebed in de binnenstad.
In de periode ‘Wilskracht’ is de structuur van de Weerter binnenstad ontstaan met de hoofdstraten, drie stenige pleinen en een netwerk van poorten en stegen. Dit wordt in de visie aangegrepen om een netwerk van regenwateropvang in de straten te introduceren en een schaduwrijk wandelnetwerk door poorten en stegen te realiseren. In de periode ‘Welzijn’ had de singel een bijzondere betekenis als openbare ruimte en vond schaalvergroting van de bebouwing plaats. In de visie wordt de singel van Weert op een eigentijdse en groene manier weer teruggebracht inclusief een verbinding met het park rond kasteel Nijenborgh. De singel vervult daarnaast een sleutelrol in het opvangen en vasthouden van regenwater. De periode ‘Welvaart’ kenmerkte zich door sterke verbetering van de bereikbaarheid van de stad en de bouw van een groot winkelcentrum met een uitgestrekt daklandschap. In de visie wordt het daklandschap van de Weerter binnenstad benut om groene daken, wateropvang, energieopwekking en verblijfsplekken te realiseren.
De visie is geïllustreerd met twee voorbeelduitwerkingen van delen van de binnenstad. De uitwerkingen dienen ter inspiratie en als discussiestuk om verbeteringen op diverse schaalniveaus in de binnenstad op gang te brengen. Er liggen volop kansen voor vervolgstappen, van het opstellen van een nieuwe singelvisie, het inspireren van bewoners tot een opmaat naar een omgevingsvisie. Herkennen de Weertenaren zich in de cultuurhistorische waarden, maar ook in de gedroomde ontwikkelingen? Zo kunnen de kernwaarden en bevindingen uit dit onderzoek een opmaat zijn naar een omgevingsvisie met een integrale kijk op ruimtelijke en maatschappelijke vraagstukken geworteld in de rijk geschiedenis van Weert.
Ook buiten Weert heeft het onderzoek relevantie. Een van de belangrijkste en complexe uitdagingen waar stedelijke gebieden voor staan is het veranderende klimaat. Een grote uitdaging ligt in het gebiedseigen maken van deze ideeën: hoe kun je ingrepen doen en veranderingen teweegbrengen die passen bij de karakteristieken en identiteit van een stad? Het onderzoek toont aan dat cultuurhistorie, klimaat en ruimte elkaar niet bijten, maar juist versterken als ze integraal bekeken worden. Nu Weerbaar Weert er ligt kan de Gemeente Weert er in elk geval bij actuele ruimtelijke projecten meteen integraal mee aan de slag!
