Bij wijze van spreken kunnen we de volgende denkoefening doen: een aantal actieve kunstenaars, kunstmanagers, onderzoekers en docenten vestigt zich wat zijn professionele activiteiten betreft in Antwerpen. Daar krijgen de vertrekkers ‘cultureel asiel’, zoals een oud-bewindsman voor Vlaamse cultuur al heeft gesuggereerd. In een centraal centrum, met een zwaar accent op artistiek en cultureel ondernemerschap, gaan we werkelijk laten zien wat een Eigen Broek Ophouden (EBO)-strategie behelst. Maar we doen veel meer dan financiële businessmodellen; ook sociale en maatschappelijke thema’s krijgen de nodige aandacht, ter verdieping van een maatschappelijk betrokken cultureel ondernemerschap. Zo’n ondernemerschap staat haaks op het neoliberale cultureel ondernemerschap dat door het gedoogkabinet wordt geproclameerd met het accent op subsidiekortingen, vrije marktwerking en steun aan stevig gevestigde topinstituten.
Overigens, het cultureel asiel zal vermoedelijk tijdelijk zijn want het is makkelijk te voorspellen dat na vier jaar gedogen deze destructieve constructie niet wordt voorgezet. Inzet is een ontwikkeling van een Nederlands-Vlaamse culturele EBO-methode die rekening houdt met een democratisch cultuurbeleid waarin de overheid uitdrukking geeft aan de eigen verantwoordelijk wat betreft het in stand houden en ontwikkelen van culturele waarden en het participeren in deze culturele waarden. Intussen kan worden gewerkt aan een Cultureel Herstelprogramma 2015-2020 voor Nederland, dat met steun van de Vlaamse collega’s kan worden ingevoerd na vertrek van het gedoogkabinet.
Waarom Vlaanderen? Op het gebied van de culturele en creatieve industrie loopt Vlaanderen voorop. Geen poldermodel zoals in Nederland met stroperige topteams maar kernachtige beleidsstatements van brancheorganisaties en de Vlaamse Gemeenschap. Op het gebied van cultureel ondernemerschap hebben de Vlaamse collega’s twee kloeke boeken uitgebracht, te weten Cultuurmanagement en De kunstenaar als ondernemer (Uitgeverij Lannoo). De Vlaamse redacties schuwen de critical issues niet, terwijl wij in Nederland al gauw de bewindslieden met onze notities (bij gebrek aan gedegen onderzoek) naar de mond praten om maar subsidies binnen te halen. Zo’n samenwerking met Vlaanderen kan ook tot voordeel strekken als het gaat om Europese ontwikkelprojecten binnen het kader van het nieuwe EU-programma Creative Europe dat in 2014 van start zou moeten gaan. Wellicht kunnen we bij ons Cultureel Herstelprogramma ook Luxemburg betrekken en de Benelux van een culturele dimensie voorzien. Nu de EU flink op drift is geraakt kan een dergelijke move voor nieuwe perspectieven zorgen, waardoor tevens de banden met Frankrijk kunnen worden aangehaald. We zijn wel toe aan ‘de warmte van cultuur’ na de Angelsaksische neoliberale koude douche.
En even praktisch: de treinreis naar Antwerpen vanuit Amsterdam duurt een kleine twee uur en met de Thalys ruim een uur. De huren liggen aanmerkelijk lager in Antwerpen en de Vlaamse keuken is fenomenaal. Het MAS (het nieuwe Vlaamse museum aan de Schelde onder Rotterdamse architectuur) heeft ervoor gezorgd dat een internationale nieuwe standaard voor het runnen van een museum is neergezet terwijl de Nederlandse musea failliet dreigen te gaan of in bouwputten de herinnering levend proberen te houden. Echt verhuizen doe ik natuurlijk niet want ik wil ertoe bijdragen dat mijn stad Utrecht in 2018 Europese Culturele Hoofdstad wordt. En welke stedelijke dynamiek haalde ik in een essay over dit streven aan? Die van Antwerpen.
